«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

103.Оғриқсизлантириш физиологияси
Antinotsitseptiv tizim - bu markaziy asab tizimining turli darajalaridagi, 
o'ziga xos neyrokimyoviy mexanizmlarga ega, og'riq (nosiseptiv) 
tizimining faoliyatini inhibe qilishga qodir bo'lgan ierarxik asab 
tuzilmalari to'plamidir.
ANC tizimida asosan opioid ligandlarning opiat retseptorlari bilan o'zaro 
ta'siriga asoslangan tartibga solishning opiaterjik tizimi qo'llaniladi.
Antinotsitseptiv tizim og'riqni bir necha xil darajada bostiradi. Agar 
uning bunday og'riqni engillashtiradigan ishi bo'lmaganida edi, men 
qo'rqaman, hayotimizdagi etakchi hissiyot og'riq bo'lib qoladi. 
Yaxshiyamki, og'riqning birinchi keskin xurujidan so'ng, u orqaga 
chekinib, bizga dam olish imkoniyatini berdi.
104.Кўриш тизимининг физиологияси; 
ANALIZATORLARNING XUSUSIY FIZIOLOGIYASI. 
KO‘RUY ANALIZATORI 
Ko‘ruv sensor tizimi boshqa analizatorlar orasida alohida o‘rin tutadi. 
Chunki bu tizim miyaga tashqi muhitdan olinadigan axborotlarning 90% 
ini yetkazadi. Bundan tashqari, ko‘ruv analizatori organizmda 
fotoretseptorlarga (yoruglikni sezuvchi retseptorlarga) ega bo`lgan 
yagona tizimdir. Bu tizim orqali organizm kunning tunga o‘tgani 
to‘g‘risida, uzoq-yaqin jismlarning tashqi qiyofasi to‘g‘risida axborot 
oladi. Atrofdagi narsalarni 
ko‘rishimizning sababi shundaki, qaysi bir manbadan (quyosh, elektr 
larnpa) 
ularga 
tushgan 
nur 
qaytarilib, 
ko‘zga 
tushadi 
va 
fotoretseptorlarda qo‘zgalishning rivojlanishiga olib keladi. Ko‘ruv 
obrazining shakllanishi aks ettirilgan nurlarni to‘r pardaga aniq 
proeksiyalashdan boshlanadi va analizatoming po‗stloq markazida, 
ko‘ruv doirasida qanday jism borligi to‘g‘risida xulosa qilish bilan tugaydi. 
Chap va o‘ng 5 past va tepada bo'lgan, harakat qiluvchi jismlarni ko‘rish 
uchun ko‘zni turli tomonlarga harakatlantirish kerak. Shuning uchun 
odam va aksariyat hayvonlarning ko‘zi sharsimon shaklda bo`ladi Ko‘mv 
analizatorming adekvat stimuli bo`lgan yorug‘lik nurlari retseptorlarga 
ta‘sir qilishdan awal ko‘zning optik tizimidan o‘tadi. 
Kurish.Analizatori sezgi organlari ichida eng muximi bulib, u tashki 
muxitdan 80-90% ma’lumotni kabul kiladi. SHuning uchun xalk makoli 
«100 marta eshitgandan 1 marta kurgan yaxshi» deydi.

---

Kurish.Analizatori. murakkab tuzilgan, faoliyat kiluvchi tizim bulib, u 
quyidagi kismlardan
iborat: Muxofaza tizimi (kiprik,kovok,yosh bezi)
Optik tizim (yosh, shoxparda,kamera, korachig,gavxar, shishasimon
modda)
Retseptor kismi (tur parda)
Nerv tizimlari (kuruv nervi, markaz)
Kushimcha tizimlar (kuz sokka muskullari)
K.A.retseptorlari elektromagnit nurlanish tabiatiga ega bulgan nurlarni 
(foton)
sezadi, uzgartiradi,
utkazadi va analiz kiladi.
Nurlar:-uzun, yukori chastotali 700mm (kizil)
-kalta, kam chastotali 400mm (xavo rang)
tulkinlar chegarasida seziladi, xamma ranglar yigindisi ok bulib kurinadi.
Kurish kurilayotgan jismdan aks etuvchi yoruglik natijasida xosil buladi.
Jismda yutilgan nurlardan kolganlars ranglarni vujudga keltiradi.
Kuruv ta’riflaydi
Nurlarning tulkin uzunligi va chastota diapozonini
Nur kuchi diapozonini (20-60 db)
Ko’ruv utkirligini (nur sinish burchagn)
Tebranish kritik chastotasini (25 v 1s)
Sezgi busagasi va adaptatsiyasini (cheksiz)
Rang sezishni (400-700 nm)

---

Uzoq, yakinni kurishni (steroskopiya)
Kurish Analizatorining ximoya tuzilmalari:
-kipriklar kuzni begona narsalar tushishndan saklaydi
-kovoklar kuzni zararli ta’sirlardan, kuchli, zarar keltiruvchi yoruglikdan 
muxofaza kiladi.
-yosh shox pardani namlaydi va tushgan xim. moddalarni suyultirib 
zararsizlantiradi.
Kurish Analizatori optik (dioptrik) apparata:
-yosh suyukligi -shox parda
-oldingi kamera (shox parda, gavxar oralpgi)
-korachig (rangli parda teshigi)
-govxar
-keyingi kamera (shishasimon modda)
Kuzni optik apparata asosan govxar, tushuvchi nurlarni utkazib, sindirib 
(refraksiya) ob’ektlarni teskari xolatda tur pardaga anik kichraytirilgan 
shaklda aks ettiradi. Kuzni maksimal nur sindirish kuchi 70,5 dioptriya 
teng.
Govxar- ikki tomoni kabarik, elastik, biologik linza bulib, aylanasi buylab 
pay bilan tortilgan kapsula (xalta) bilan chegaralangan. Pay bog: gm uni 
doimo tortib, yassi kilishga karatilgan (uzokni kurishga), siliar muskullar 
kiskarganda bu tortish susayib, govxar kabariklanadi (yakinni kuradi)
Kuz korachiki-rangli parda markaziy kismidagi teshik bulib (1,8-7,5mm), 
tushuvchi markaziy nurlarni utkazadi, intensivligini uzgartiradi, 
korongida , xayajonda kengayadi (sim.nerv), yorugda, yakinga Karaganda 
torayadi (parasimpatik). Korachig refleksi mavjud.
YOsh odamlarda uzok-yakinga Karaganda gon ' kabarshugagi uzgarib, kuz 
optik tizimi nur sindirish kobiliyati 11,5 D diapozonida (59-70,5D) 
uzgaradi. Kariganda govxar elastikligi yukolib kuz yakinni noanik kuradi, 
uzokni kurishga moslashib kola,” i (presbiopiya).

---

Akkomodatsiya-ko’z optik apparatini turl -.psofadagi ob’ektlarni anik 
kurishga moslashishi. Bunda siliar muskullar kiskarib, bushashib govxar 
prikligi va nur sindirish kuchi uzgaradi (11,5 D da). Maksimal 
akkomodatsiya 10sm masofadagi xar / :fsh[ kurish imkonini beradi. Buni 
uzok vakt amalga oshirib bulmaydi, chunki akkomodatsiya mu shakl:. i 
charchaydi.
Kuz sokkasini tugma, anatomik tuzili:. • karab (kuz uki), optik tizim 
refraksiyasini kuyidagi turlari mavjud:
-emmetropiya
-miopiya
-gipermetropiya
Normal kuz optik uki uzunligi 22,5 (7,15mm+-15mm) buladi .
Astigmatizm-shox parda vertikal,gorizopgal kabarikligini turlicha bulishi 
tufayli nurlar refraksiyasini bir xil bulmasligi (xarflar romei)
Typ parda bir necha kavat nerv xujayra:shridan iborat (miyaning kismi) 
bulib, yoruglikni sezuvchi tayokcha (120mln) va ranglarni sezuvchi 
kolbochkalardan (bmln) tuzilgan. Uning kuz optik uki bilan kesishgan 
nuktasida (fokus) sarik dog bulib, u kolbochkalardan tuzilgan, fotopatik 
kuruvni amalga oshiradi. Kolgan kismlarida tayokchalar bulib, ular 
skotopatik kuruvni amalga oshiradi.
Kur dog-kuruv nervini, tur pardadan chpkuvchi kismi bulib, u erda 
fotoretseptorlar bulmaydi, shuning uchun refraksiya natijasida u erga aks 
etpsh ob’ekt kurinmaydi (Mariotta).
Kuzda nurlar ni utish tartibi
1.Yoshsuyukligi ch
2.SHox parda
3.Oldingi kamera suyukligi
4.Krrachig
5.Govxar

---

b.Shishasimon modda
7.Ko’ruv nerv tolalari
8.Tur parda:
-ganglioz xujayralar
-ichki sinaptik kavat
-biopolyar xujayralar
-tashki sinaptik kavat
-tayokcha va kolbochkalar
9.Pigment xujayralar
Tur pardada yoruglik, rang nurlarini kabul kilish (fotoretsepsiya) rodopsin 
(tayokchalar), yodopsin (kolbochkalar) pigmentlarining ishtirokida bu. 
(rotoximik reaksiyalar).
Kolbochkalarda 3 xil pigment: xlorolab ; sh), eritrolaba (kizil) va yodopsin 
(xavorang).
Bu rang kurishni buzilishi xakidagi naza, : aa isbotlaydi. (Daltonizm)
Kizilni sezmaslik-protonopiya
YAshilni sezmaslik-deyteranopiya
Kukni sezmaslik-tritonopiya.
Retseptorlardagi fotoximik reaksiyalap natijasida tur parda (kolbochka, 
tayokcha, nerv xuj.) potensiallari xosil buladi va ular elektroret; , ^ : mm 
a da aks etadi.
V.Ganglioz xujayralar xarakat potensg .on kщruv nervi tolalari (800) 
orkali utib, bosh miya asosida (xiazmada) kesishadi
-4 tepalik yukori kismi
-talamus

---

-gipotalamus
. -kuz xarakat yadrolari
-miya pustlogi
Kuruv informatsiyasi pustlok osti ieg i kachlaridan pustlokning ensa 
kismidagi 17,18,19 soxalarga boradi.
Xar bir yarimshar po’stloq soxalarida ik ko’z to’r pardasi aks etadi.
U.Kurishni tulik, keng amalga oshirish un kuz sokkasi maxsus 
mushaklarga (6) ega. Ular kuzni kelishgan, divergent, ailanma, 
kuzatuvchi, sakkad /agm xarakatlarini amalga oshiradi.
Kuruv markaziy (sarik dog) va pernfer; ur parda) turlariga bulinadi. Bu 
kuruv maydonida aks
etadi.