Biolog 10 indd

Mustaqil  bajarish  uchun  topshiriq:  «Bir  va  ko‘p  hujayrali  organizmlarda 
kechadigan jarayonlar» mavzusida referat tayyorlang.
13-§.  TIRIK  ORGANIZMLARNING  OZIQLANISHGA 
KO‘RA  TURLARI
  Sayyoramizdagi  barcha  tirik  organizmlar  ochiq  biologik  sistemalardir, 
ya’ni ular bilan atrof-muhit o‘rtasida uzluksiz modda va energiya almashinuvi 
bo‘lib  turadi.  Tirik  organizmlardagi  hayotiy  jarayonlar,  hujayradagi  plastik 
reaksiyalar,  membrana  orqali  moddalar  transporti,  hujayralarning  o‘sishi 

---

64
va  bo‘linishi,  to‘qima  va  organlar  faoliyati,  tana  haroratining  doimiyligini 
saqlash  uchun  energiya  zarur.  Bu  energiya  oziq  moddalarning  parchalanish 
jarayonida hosil bo‘ladi. Tirik organizmlar tomonidan modda va energiyaning 
o‘zlashtirilishi  oziqlanish  deyiladi.  Oziqlanish  tirik  organizmlarning  muhim 
xususiyati hisoblanadi.
Tirik  organizmlar  uglerod  va  energiyaning  qanday  manbayidan  foyda-
lanishiga ko‘ra avtotrof va geterotrofl arga ajratiladi. 
Avtotrofl ar  organik  moddalarni  anorganik  moddalardan  sintez  qiluv chi 
organizmlardir.  Organik  moddalarni  sintezlash  uchun  ener giya  zarur.  Avto-
trofl ar qaysi energiya tu ridan foydalanishiga ko‘ra fototrof va xemotrof larga 
bo‘linadi. Fototrofl ar – yorug‘  lik energiyasidan foydala nib or ganik moddalarni 
sintezlaydi gan  organizmlardir.  Fototrofl arga  barcha  yashil  o‘simliklar  va 
sianobak teriyalar kiradi. 
Xemotrofl ar  anorganik  moddalarning  oksidlanishidan  hosil  bo‘lgan 
energiyani  organik  birikmalar  energiyasiga  aylantiruvchi  organizmlardir. 
Xemotrofl arga nitrifi kator, oltingugurt, vodorod va temir bakteriyalari kiradi.