Наманган Мухандислик Педагогика Институти Касб таълими факультети

3.Mineral xom ashyo resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirishning 
asosiy yo’nalishlari 
 
Deyarli  barcha  qattiq  ma’danli  konlarda  ko’p  hollarda  asosiy  boylikdan  tashqari 
bir-necha  boshqa,  unga  yo’ldosh  bo’lgan  boshqa  mineral  ma’danlar  ham  uchraydi. 
Gap  ana  shu  qo’shimcha  mineral  boyliklarni  ham  ajratib  olishda.  CHunki,  ularni 
ajratib  olish  iqtisodiy  jihatdan  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Konlardan  yoki 
ma’danlardan  majmuali  foydalanish  deganda  deyarli  barcha  foydali  ma’danlarni 
ishlab 
chiqarish 
texnologiyasida 
ularni 
birma-bir  ajratib  olish  tushuniladi. 
Leninogorsdagi  korxonada  qo’rg’oshin–rux  rudasidan  13  elementdan  11  tasi, 
Balxashda  mis  yeritish  korxonasida  esa  14  elementdan  12  tasi,  tog’li  Osetiyadagi 
Sadon qo’rg’oshin-rux korxonasida 23 elementdan  15 tasi ajratib  olinmoqda. 
O’zbekiston  rangli  metallarga,  ya’ni  mis,  qo’rg’oshin,  rux,  vol  fram,  va 
boshqalarga  juda  boy.  Ular  bilan  birga  15  turdan  mo’lroq  boshqa rangli metallar ham 
birga  uchraydi.  Masalan,  oltin,  kumush,  qadimiy,  indiy,  tellur,  selen,  reniy,  kobal  t, 
nikel  ,  osmiy  va  hokazo.  qalmoqir  koni  noyob  bo’lib,  mis-molibden  rudasi  va  ular 
bilan  birga  yuqorida  nomlari  ko’rsatilib  o’tilgan  rangli  metallarning  ko’pchiligi  birga 
uchraydi.  Ularning  asosiy  qismi  Olmaliq  tog’-kon  metallurgiya  korxonasida  ajratib 
olinmoqda.  Unga  yaqin  bo’lgan  Dal  noe  konining  ishga  tushirilishi  va  yangi  tog’-
metallurgiya  majmuasini  qurib  bitqazilgandan  so’ng  rangli  metallarni  majmuali  ishlab 
chiqarish  yanada  ko’payadi.  Xuddi  shunday  konlar  Jizzax  viloyatidagi  Uchquloch, 
Surxondaryodagi Xondiza konlarida  ham mavjud. 
Ohangaron  ko’mir  konida  ko’mirni  qoplab  turuvchi  kaolindan  to’liq 
foydalanmaydi.  To’g’rirog’i  bu  konni  ko’mir-kaolin  koni  deb  atalsa  to’g’ri  bo’lardi. 
Kaolin  zahirasi  400  mln.  t.  Lekin  qazib  olingan  6-8  mln..  t.  kaolinning  xom-ashyo 
sifatida  atigi  5%  i  olinib,  qolgan  qismi  ag’darmada to’planib borilmoqda. Hozir uning 
yig’ilgan  qismi  60  mln..  t.  ga  yetib  qoldi.  Kaolin  (gilmoya)-qimmatbaho  xom-ashyo, 
undan  qog’oz,  dorishunoslik,  atir-upa  va  boshqa  sanoat  tarmoqlarida  foydalanilishi 

---

 
164 
mumkin,  uning  tarkibida  ko’p  miqdorda  alyuminiy  mavjud,  binobarin,  u  alyuminiy 
ishlab chiqarishda asqotadi. 
1998  yilda  Germaniyaning  »Krupp»  firmasi  Ohangaron  ko’mir  hissadorlik 
jamiyati  bilan  birgalikda  kaolin  qo’shma  korxonasini  bunyod  etishga  kirishdi.  Birinchi 
navbatda  yiliga  200  ming  t.  kaolinni  boyitish  quvvatiga  ega bo’lgan fabrikani qurishga 
kirilishdi.  Bunga  «Krupp»  firmasi  250  mln.  nemis  markasi  ajratdi.  Xuddi  shunday 
ko’mir  konidan  majmuali  foydalanish  SHarg’un  toshko’mir  konida  amalga 
oshirilmoqda.  Konda  ko’mirdan  tashqari  fosforit,  gips  va  ohak  qazib  olinadi.  Gips 
qurilishdan  tashqari  tibbiyotda  qo’llaniladi.  Ohak  qimmatbaho  qurilish  materiali 
hisoblanadi.