Наманган Мухандислик Педагогика Институти Касб таълими факультети



Download 2,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet121/161
Sana15.08.2021
Hajmi2,22 Mb.
#148248
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   161
Bog'liq
iqtisodiy geografiya va ekologiya

 
 
3.Tabiatning bir butunligi. Tabiatda zanjir reaksiyasi 
 
Tabiat  bilan  jamiyat  o’rtasidagi  munosabatlarning  qo’pol  tarzda  buzilishi 
jamiyatda  sinflarning  vujudga  kelishi  bilan  boshlandi.  Sinfiy  jamiyatning  so’nggi 
pog’onalarida ushbu munosabatlar yanada chuqurlashib, murakkab tusga kirdi. Tabiat 
bilan  jamiyat  o’rtasidagi  o’zaro  munosabatlarning  keskinlashish  sababi  boylik 
ketidan  quvish,  «oltin  sarobi»  (vosvasasi),  mustamlaka  tuzumining  vujudga  kelishi 
bilan  hamnafasdir.  Bunday  jamiyatda  inson  ishchi  kuchi,  tabiat  xom-ashyo  manbaiga 
aylanib,  tabiatga  qirg’in  keltira  boshlaydi. 
Evropa  bozorlari  talabini  qondirish  maqsadida  minglab  fil,  sher,  yo’lbars, 
karkidon  kabi  hayvonlar  ayovsiz  qirib  yuboriladi.  XIX  asr  so’ngigacha  yiliga  60-70 
ming  fillar  faqat  qimmatbaho  suyaklari  uchun  ovlangan.  qadimgi  Gretsiya  va  Rim 
davlatlarida  yirik  shaharlar,  harbiy  istehkomlar  va  kemalar  qurish  uchun  o’rmonlarni 
jadal  kesilganligidan  yevropaning  o’rta  dengiz  atrofidagi  tog’lari  batamom 
yalangliklarga  aylantirilgan.  Oqibatda  eroziya  kuchaydi,  yaylovlar  yaroqsizlandi, 
katta maydonlar unumdor tuproq qatlamidan  butunlay  mahrum  bo’ldi. 
Markaziy  Amerikaning  Savanna  va  tropik  o’rmonlaridagi  Mayya  va  boshqa 
Aborigen 
xalqlarga 
mansub 
shaharlarning 
Harobaga 
aylanishida 
ispan 
istilochilarining  qirg’inli  yurishlaridan  tashqari  katta  maydonlardagi  o’rmonlarning 
kesib  yuborilishi,  tuproq  unumdorligining  pasayishi,  cho’llashish  jarayonlari  kabi 
kishilar  faoliyati  bilan  bog’liq hodisalar muhim  rol o’ynagan. 
Arxeologlar  Markaziy  Osiyo  cho’llarida  sug’oriladigan  yerlar  umumiy  maydoni 
qadimda  hozirgidan  ancha  katta  bo’lganligini  ta’kidlaydilar.  Hozirgi  cho’llardagi 
qadimgi  bepoyon  vohalar  va  shaharlar  nafaqat  turli  urushlar  tufayli,  balki  kishilarning 
cho’l  tabiatiga  ongsizlarcha  munosabati  natijasida  tuproqlarda  vujudga  kelgan 
ikkilamchi  sho’rlanish  va  qum  bosish  oqibatidir.  yerning  tabiiy-meliorativ 
xususiyatlari  hisobga  olinmay  sug’orilishi  oqibatida  sug’oriladigan  dalalarda  ma’lum 
vaqt o’tib (odatda 2-3 yil) sho’rlanish va botqoqlashish boshlangan. Bu yerlar qishloq 
xo’jaligiga  yaroqsiz  holga  kelib,  tashlandiq  yer  sifatida foydalanishdan chiqib qolgan. 


 
145 
Amudaryoning  Oqchadaryo,  Sariqamisholdi  del  talaridagi  hozirgi  quruq  o’zanlar: 
Daryoliq,  Dovdan,  o’zboy  atroflaridagi,  Buxoro  va  qorako’l  vohalari  atrofidagi, 
Paykent  hududidagi  katta  maydonlardagi  sho’rxoklar,  sho’rtob  taqirli  yerlar  hamda 
ko’chib yuruvchi  qumliklar  o’sha hodisalarning  jonsiz guvohi hisoblanadi. 
Tog’  va  tog’  yon  bag’irlaridagi  qalin  o’rmonzorlarning  o’tin,  «pista»  ko’mir, 
qurulish  materiallari  tayyorlash  maqsadida  ayovsiz  kesilishi  oqibatida  tog’lar 
yalang’ochlandi,  qurg’oqchilik  kuchaydi,  pastki  mintaqalarda  ham  o’simliklar 
siyraklashdi,  yonbag’irlarda  suv  eroziyasi  kuchaydi,  tuproq,  grunti  yuvildi,  sel 
hodisasi  ortishidan  jarliklar  paydo  bo’ldi.  Yozma  ma’lumotlarga  ko’ra  XIX  asr 
oxirlarida  Zarafshon  daryosida  har  yili  Turkiston  va  Zarafshon  tog’laridan 
Samarqandga  26400  ta  archa  xodasi  oqizilgan.  Faqatgina  O’zbekiston  hududidagi 
qadimiy  shaharlar  (Toshkent,  Buxoro, Samarqand, SHahrisabz va boshq.) qurilishida 
ko’plab  imoratbop  archa  daraxtlari  ishlatilgani  nazarda  tutilsa,  qancha-qancha 
daraxtlarga  qirg’in  kelganini  tasavvur  etish  qiyin  emas.  o’sha  davrlardayoq  tabiat 
bilan  jamiyat  o’rtasidagi o’zaro munosabatlar sezilarli  darajada o’zgara bordi. 

Download 2,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   161




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish