«sanoat marketingi» kafedrasi

3. Antik dunyo davlatlaridagi dastlabki iqtisodiy g‘oyalar. 

  Platon  (Aflotun)  "Davlat"  va  "Qonunlar"  asarlarida  ideal  davlat  qanday 

bo‘lishi kerakligini ochib bermoqchi bo‘ldi. U axolini uch toifaga ajratgan:  

1.Faylasuvlar-davlatni boshqaruvchilar.  

2.  Xarbiylar  -  davlatning  boshqarish  apparatining  bir  qismi  bo‘lib  ular 

biror mulk egasi xuquqiga ega emas, iste’mol qilish esa ijtimoiy xarakterga ega 

bo‘lishi kerak .   

3. "Qora" toifa  - dexqon, xunarmand va savdogarlardan bo‘lib, ular  mulk 

egasi bo‘lishi kerak. 

  Bu  olimning  mexnat  taksimoti  tovar,  pul  va  savdogarlarning  ajralib 

chikishi,  o‘rtasidagi  aloqadorlik  to‘g‘risidagi  fikrni  usha  davr  uchun  buyuk 

kashfiyot  -  deb  baxolash  mumkin.  Ammo  aflotun  qulchilikka  asoslangan 

natural  xo‘jalikni  ximoya  qildi,  pul  funksiyasini    maomala  doirasidagina  deb 

bilishga  xarakat  qildi.  Pulni  jamiyatdagi  dushmanchilikning  bosh  sababchisi 

deb bildi. 

Agar osiyoda quldorlik ko‘proq patriarxal shaklda bo‘lsa, antik dunyoda u 

klassik  ravishda  ro‘y  bergan,  natural  xunarmandchilik-dexqonchilik  xo‘jaligi 

qullangan, ammo bu davr oxirida sudxurlik ham qo‘llab-quvvatlangan. Pulning 

asosan almashuv (Ksenofond jamgarmasi) funksiyasi tan olingan. U sudxurlik 

operatsiyalarini  inkor  etdi  va  baxolarni  me’yorida  saklash  yo‘li  bilan 

savdogarlarning foydasini chegaralashni talab qildi. Aflotun qullarni fukarolar 

deb  tan  olmadi  va  ular  biror  toifaga  kiritmadi.  Shunday  qilib,  aflotun  o‘zinig 

ideal, ya’ni bakamu-ko‘st davlatini barpo etar ekan, qulchilikni abadiy saklash 

tarafdori  edi.  Platonga  nisbatan  Aristotel  pulning  mohiyatini  kengrok  va 

chuqurrok anglab yetdi. Ammo u tovar ishlab chiqarishning rivojlanmaganligi 

va  qiymatni  to‘la  tushunmaganligi  tufayli  tovarlar  pul  tufayli  bir  biri  bilan 

solishtirilishi mumkin degan xato xulosaga keldi.  

Rim (xozirgi Italiya) da quldorlik munosabatlari yuksaldi, lekin tanazzulga 

ham uchray boshladi.osiyoda feodalizm munosabat o‘zgardi. Erkin soxibkorlik 

ustunligi  oydin  bo‘lib  qoldi,  dexqonchilik  bilan  chorvachilik,  yirik  savdo 

sudxurlik  jamiyati  qullangan  (Sitseron).  Mayda  ishlab  chiqarishga  o‘tish 

jarayoni, isloxotlar (grakxlar) yo‘li boshlandi. 

Katon  tomonidan  foyda  tushunchasi  kiritilgan,  ammo  uni  xato  ravishda 

qiymatdan  ortiq  maxsulot  deb  bilgan.  Undan  tashqari  Rimning  iqtisodiy 

---

     

9 

g‘oyalari  Varron,  Qolummela,  Sitseron  va  boshqalarning  asarida  ham 

ko‘rsatilgan.