Халкаро шартномалар хукуки

Xalqaro shartnomalar monitoringini ikki 
jihati mavjud
 
xalqaro shartnomalar va milliy qonunchilikning 
o’zaro nisbatiga taalluqli
 
xalqaro shartnomalarni ijrosi monitoringiga 
tegishli
 

---

138 
 
qilish  tuzilmalari  ma’nosida)  birligidir.  Xalqaro  monitoring  muayyan 
sohada,  misol  uchun,  inson  huquqlari  sohasida  mavjud  muammolarni 
o’rganish bo’lib, u institutlashgan holda rivojlanadi.  
Masalan,  BMTning  inson  huquqlari  bo’yicha  shartnomaviy  (shuningdek, 
nazorat)  organlarining  davlatlar  tomonidan,  ular  qo’shilgan  shartnomalar 
normalaridan  kelib  chiqadigan  majburiyatlarni  bajarishlari  yuzasidan  olib 
boradigan  nazorat  faoliyati.  Shuningdek,  inson  huquqlari  xalqaro  monitoringi 
amalga oshirilishida faol ishtirok etayotgan fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan 
tobora  ko’proq  oldinga  surilmoqda.  Amnesty  International,  Human  Rights  Watch, 
Xalqaro Qizil Xoch Qo’mitasi kabi xalqaro nohukumat tashkilotlari inson huquqlari 
buzilishi  to’g’risidagi  faktlar  to’plashda,  ularni  tarqatishda,  kampaniyalar 
uyushtirishda,  inson  huquqlari  buzilayotgan  davlatlarga  vositaviy  yoki  vositasiz 
ta’sir  ko’rsatishda  muhim  rol  o’ynamoqda.  Ammo,  ular  faoliyatini  inobatga  olgan 
holda,  bu  tashkilotlar  monitoringida  bir  tomonlamalik  xollari  ko’p  uchrashini  ham 
alohida qayd etib o’tish lozim. 
 
Xalqaro monitoring turli darajalarini farqlash kerak: 
- 
universal,  dunyo  ko’lamida  amal  qiladi  (BMT,  YuNESKO, 
MAGATE va boshqalar); 
- 
mintaqalararo, ikki va ko’proq mintaqalarda dirasida (EXHT); 
- 
mintaqaviy,  bir  mintaqa  doirasida  amal  qiladi  (misol  uchun: 
Yevropa Kengashi); 
- 
submintaqaviy, kichik bir mintaqa doirasida amal qiladi (misol 
uchun: MDH). 
Universal  xalqaro  monitoring  BMT  va  uning  ixtisoslashgan 
muassasalari    tomonidan  amalga  oshiriladi.  Inson  huquqlari  sohasidagi 
BMT faoliyati uchta asosiy vazifani hal etishga qaratilgan: 
- 
birinchidan,  inson  huquqlari  sohasida  xarakatlar  dasturini 
shakllantirish. 
Masalan, 1993 yilgi Vena harakat dasturi; 
- 
ikkinchidan,  inson  huquqlari  xalqaro  huquqi  me’yorlari 
kodifikatsiyasi,  ya’ni  inson  huquqlari  bo’yicha  xalqaro  shartnomalarning 
qabul qilinishi; 
- 
uchinchidan, a’zo davlatlar tomonidan inson huquqlari sohasida 
xalqaro majburiyatlarning qo’llanilishi va bajarilish bo’yicha monitoring
1
.