Intellektual tizimlar

 

9.4.  Semantik taxlil 

 

So‘zni tarkibiy qismlarga bo‘lgandan so‘ng kompyuter uning semantik taxlil 

qilmoqda yani uning manosini tushinmoqchi. Sunniy aql tizimida jumlani manosini 

anglash uchun qoidalar  umumiyligi ishlatiladi.  

 

 

  A 

      O  

  F 

       O 

 

Qari     o‘tinchi    daraxt      chopmoqda 

 

 

 

Jumlani izoxlash uchun simantik  taxlilchining  bilimlar omborida quyidagi 

qoidalar mavjud bo‘lishi lozim. 

1-qoida: AGAR aniqlovchi birinchi bo‘lib kelsa va  undan keyin ot kelsa U 

XOLDA      ot  egadir. 

2-qoida: AGAR egadan keyin fe’l kelsa u xolda  fe’l sifatdir va kesimdir.  

3-qoida:  AGAR  egadan  so‘ng  kesim  kelsa  va  undan  so‘ng  ot  u  xolda  ot 

to‘ldiruvchidir. 

---

78 

 

4-qoida:  AGAR  jumla  quyidagicha  ketma-ketlikda  bo‘lsa:    ega,  fe’l, 

to‘ldiruvchi u xolda butin jumla egasi to‘ldiruvchiga nisbatan kesimdir. 

 

Rasm.1. Jumlaning sintaksik daraxti. 

 

Rasm 2. Tabiy til protsessori 

 

Yuqorida aytilganni  misolda tushintiramiz. Faraz qilaylik sunniy aql tizimi 

quyidagi masalani yechishi kerak: qari o‘tinchi nima qilayotganini va uning faoliyat 

ob'yektini  aniqlash.  Semantik  taxlilchi  birinchi  qoidaga  murojat  qiladi,  uning 

yordamida  u  “o‘tinchi”  so‘zi    ega  ekanligini  aniqlaydi.  2-qoida  yordamida 

“chopmoq” kesimligini. Xarakat ob'yekti 3,4-qoidalar orqali “darax” so‘zi ekanligi 

. 

 Quyidagi  misol  tabiy  til  protsessorining  semantik  ,  leksik  va  sintaktik 

qoidalar  orqali  jumlani  qanday  qilib  tushinishini  ko‘rsatadi.  Insonga  kampyuter 

bilan og‘zaki muloqat uchun tabiy til protsessori foydalanuvchi va sunniy aql tizimi 

orasidagi bog‘lovchi   zanjir bo‘la oladi. Umuman olganda tabiy tilni qayta ishlash 

foydalanuvchidan qiyin dasturlash tillarini o‘rganishdan ozod etadi. Agar kompyuter 

---

79 

 

va inson tabiy tilda so‘zlashishini vujudga keltira oladigan dastur ishlab chiqilsa bu 

xaqiqiy sun’iy kompyuter bo‘ladi.