Ozbek tili

1.  Fikr  aniqligini  ifodalovchi  modal  so‘zlar. Bunda fikrning rostligi  (darhaqiqat, 

haqiqatan,  haqiqatda),  fikrning  qat’iyligi  (shubhasiz,  so‘zsiz,  shaksiz),  fikrga  ishonch 

bildirish (albatta, albat), fikr aniqligini eslatish (aslida, darvoqe) kabi ma’nolar ifodalanadi. 

2.  Fikr  noaniqligini  ifodalovchi  modal  so‘zlar.  Bunda  fikrning  taxminiyligi 

(shekilli,  chog‘i,  chamasi),  gumon  (ehtimol,  balki,  har  holda,  har  qalay),  tusmol  (hoyna-

---

38 

 

hoy, aftidan, mazmuni) kabi ma’nolar ifodalanadi. 

3. Fikr tartibi va so‘zlovchi munosabatini bildiruvchi modal so‘zlar: birinchidan, 

ikkinchidan, avvalo, xullas, binobarin, masalan, jumladan, zero, zotan kabi. 

4.  Hissiy  holat  ma’nosini  ifodalovchi  modal  so‘zlar:  attang,  ajabo,  hayriyat, 

afsus, essiz kabi. 

5.  Tasdiq,  mavjudlik  va  mavjud  emaslik  ma’nolarini  ifodalovchi  modal  so‘zlar: 

mayli, xo‘p, bor, yo‘q kabi. 

Modal so‘zlarning ko‘pchiligi mustaqil so‘zlardan o‘sib chiqqan. 

Ot  turkumidan:  ehtimol,  haqiqatan,  darvoqe,  darhaqiqat,  rostdan,  aslida,  aftidan; 

Sifatdan: tabiiy; ravishdan: albatta kabi. 

Modal  so‘zlar  nutqda  yakka  holda  (balki,  chog‘i)  va  takror  holda  (albatta-albatta, 

essiz-essiz)  qo‘llanishi  mumkin.  Bir  gapda  birdan  ortiq  modal  so‘z  ham  ishtirok  etishi 

mumkin: Kanizak, aftidan, shuni aytmoqchi emas edi shekilli, noiloj «ha» dedi (A.Qahhor). 

80-mashq.  Gaplarni  o‘qing.  modal  so‘zlarni  topib,  ma’nosiga  ko‘ra  turini  tahlil 

qiling. 

1. Chunonchi, uy ishlarining hammasini – to kir yuvishgacha             – bolalarning 

o‘zlari  qiladilar  (Cho‘lpon).  2.  Chunki  darboza  taqqillatib,  otini  hurkitkan  Hasanalini 

jallodg‘a  topshirish  niyati,  albatta  yo‘q  emas  edi.  3.  Taqsir  ...  chaqirishingiz  albatta 

fuqaroning  tinchlig‘i,  raoyoning  rohati,  hukumatning  barqaror  turmog‘i  uchundir.  4. 

Darhaqiqat, aqldan ozib ko‘chalarda ochiq kezish va kishanga tushishning o‘zi ham Zaynab 

uchun kichkina jazo deb hisoblanmas edi. 5. Bas, ayb qipchoqda emas, balki uning manfaati 

shaxsiyasi  yo‘lida  ish  ko‘rguchi,  boshliqlarida  va  qipchoqlar  o‘ylag‘andek  gunoh  qora 

choponlarda bo‘lmay, balki uning uch-to‘rt ma’nisiz beklarida! ... 6. Haqiqatdan ham, shayx 

xalq birligi buzilmasin deb, toshbo‘ron qilishga hukm etdi-yu, keyiniga o‘zi ham qiyomatlik 

do‘stim O‘razan botir qaytib kelganida nima javob qilaman, deb hayron edi.