1– мавзу: ш ахматнинг ўйинининг қадимийлиги ва келиб чиқиш тарихи

4. 
Буюк сиймоларимизнинг шахмат ҳақидаги фикрлари. 
 
Шахмат асрлар мобайнида замон имтиҳонларидан ўтиб, улуғ кишиларнинг 
тахсинига сазовор бўлган, жаҳон халқлари ҳаётида, инсон маданияти 
тарихидан муносиб ўрин эгаллаган. 
Шахмат – бутун инсоният тафаккурининг мевасидир. Ўз замонасининг улуғ 
зотлари шахмат ҳақида кўпгина ажойиб фикрлар айтишган. Чунончи, 
шахматни Фирдавсий “кураш”, Низомий “жанг майдони”, Л.Толстой 
“ҳордиқ чиқариш, ақлни чархлаш воситаси”, М.Охундов “зеҳнга жило 
берувчи машғулот” деб атаганлар. Айниқса “шахмат – ақл гимнастикаси” 
деган таъриф шахматга берилган баҳоларнинг энг мақбулидир. 
Шахмат ғоялари инсоният маданияти умумтараққиётининг босқичлари 
билан чамбарчас боғлиқ ҳолда камол топди.
Афзалидин Ҳоқоний (XI–XII асрлар) таъбири билан айтганда: 
“Бир вазир бўлиб эгри юрмоқдан –
Бир пиёда бўлиб тўғри юрган афзал”

---

АБУЛҚОСИМ ФИРДАВСИЙ (X аср) 
 
Шарқ классик адабиётининг хасинасидаги дурдоналаридан бири 60 
минг байтли шеърий достон “Шоҳнома” нинг буюк ижодкори Абулқосим 
Фирдавсий шахматни куйлаган адиблар орасида ҳам энг улуғ сиймодир. 
“Шоҳнома” нинг мингга яқин байти шахматни тараннум этади. Бунинг 
сабабини сўраганларида у: “мақсад – шахматни куйлаб, унинг поэзиясидан
илҳомланиш, лаззатланишдир” деган экан.
Қатрон Табризий (XI аср) таъбири билан айтганда: 
Дунёнинг асли шундайдир, шундайлигича қолур, 
Гоҳ шоҳ пиёдани, гоҳ пиёда шоҳни мот қилур. 
Бу сатрларнинг маъноси чуқур, Қатрон Табризий ҳукмдорларни огоҳ 
этиб: ҳеч бир кишини заиф деб бўлмайди, пиёданинг ҳам шоҳга кучи етиши 
мумкин, дейди. Бошқа томондан олганда, “дунёнинг тузилиши шундай” 
деган шоир ҳаётий курашнинг асл моҳиятини дурустроқ изоҳлай 
олмаганлигидан “дунёнинг ишлари шундайлигича қолади” дейди.