Uzbekiston Respublikasi Oliy va urta maxsus ta'lim vazirligi

Plektomitsetlar guruhi 

 

      Meva  tanasi  kleystotesiy  tipida,  ya‟ni  yopiq  meva  tanalarda  hosil 

bo„ladi. Bunday meva tanalar odatda dumaloq ko„rinishda bo„lib, uning ichida 

xaltachalar  tartibsiz  joylashadi.  Xaltachalarning  qobig„i  esa  juda  yupqa 

prototunikat  (bir  qavat  yupqa  qobiqli,  askosporalarni  tarqalishida 

qatnashmaydi)  tipida  bo„ladi.  Kleystokarpiylari  (kleystotesiy)  yemirilib 

(parchalanib) ketgach xaltachalari chiqib ketadi. Ushbu  guruhda  oz  miqdorda 

bo„lsa-da,  peritesiy  tipida  meva  tana  hosil  qiladigan  vakillari  ham  bor. 

Masalan, Mikroaskomisetlar tartibi vakillari ushbu guruhga kirgizilgan bo„lib, 

bunga  asos  sifatida  xaltachalarining  qobig„i  prototunikatligi  va  ular 

kleystotesiy ichida tartibsiz joylashganligi olingan. 

---

40 

 

Plektomisetlar  guruhiga  tipik  vakil  sifatida  Evrosiyalar  (Eurotiales) 

tartibiga mansub Aspergillus (Aspergillus) va Penitsilliumlarni (Penicillium) 

ko„rish  mumkin.  Ikkala  turkum  vakillari  ham  ko„proq  konidial  stadiyasida 

uchraydi. Ularning ayrim turlaridagina xaltachali stadisi hosil bo„ladi. Shuning 

uchun  ham,  ko„pinchalik  ularni  notakomil  zamburug„lar  sinfi  tarkibiga 

kirgizib  o„rganiladi va turlarini aniqlashda konidial stadiyasining  morfologik 

belgilari  hisobga  olinadi.  Jinssiz  ko„payishda  yaxshi  rivojlangan  konidiya 

bandlari,  ularning  ustida    bir  yoki  birnecha  qator,  harxil  ko„rinishga  ega 

bo„lgan  o„simtalar  va  nihoyat  o„simtalar  ustida  esa  akropital  (zanjirning 

pastida  mayda,  uchida  yirik)  yoki  bazopital  (aksincha,  pastida  yirik  uchki 

qismida  mayda)  zanjirda  joylashgan  konidiyalari  bo„ladi.    Ikkala  turkum 

vakillari  ham  tabiatda  juda  keng  tarqalgan  bo„lib,  mo„g„or  zamburug„lar 

guruhini  asosiy  qismini  tashkil  etadi.  Ayniqsa  ular  oziq-ovqat  va  tuproqdagi 

o„simlik  qoldiqlarida  juda  keng  tarqalgan  bo„lib,  tipik  saprofit  sifatida  hayot 

kechiradi. Faqat ayrim turlarigina (masalan, Aspergillus fumigatus) odam va 

hayvonlarda  yengil  kasalliklar  tug„dirishi  mumkin.  Aspirgillarning  bir  xil 

turlari  esa  (masalan,  Aspergillus  flavus)  meva  va  boshqa  substratlarda 

yashab, o„zidan aflotoksin ishlab chiqaradi. Iste‟mol qilingan bunday mevalar  

jigarni  kasallanishiga,  DNK  sintezi  va  mitoz  jarayonlarini  buzib,  kartsinogen 

hususiyatga ega bo„lgan yirik hujayralarni yuzaga kelishiga sababchi bo„ladi. 

Ikkala  turkumning  ham  bir  qator  turlari  mikrobiologik  ishlab  chiqarish 

jarayonlarida  keng  foydalaniladi.  Ayniqsa,  organik  kislotalar  (limon,  fumar, 

glyukon va bosh.), fermentlar (proteaza, amilaza va bosh) hamda antibiotiklar 

(penisillin, grizofulvin, fumigillin va bosh.) ishlabchiqarish biotexnologiyasida 

foydalaniladi.