Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

иккинчидан, ҳуқуқшуноснинг ўз ҳамкасблари билан бўладиган муноса-
батларига қўйиладиган ахлоқий талаблар (приницип ва меъёрлар);
учинчидан, ички ишлар идоралари ходими ҳокимият вакили сифатида 
ҳуқуқий ишни ечиш чоғида инсонлар (фуқаро, гумонланувчи, айбланувчи 
ва бошқалар) билан муносабатларига қўйиладиган ахлоқий талаблар (прин-
цип ва меъёрлар);
Терговчи фаолиятининг ахлоқий жиҳатларини учинчи даражада кўриб 
чиқамиз — ҳуқуқий ишни кўриб чиқишда жараён иштирокчилари билан ўзаро 
муносабатлар босқичида. Улар бир неча жиҳатларда кўринади:
биринчи жиҳат: терговчининг айбланувчи, гумонланувчи, жабрланувчи 
ва бошқалар билан муносабатларидаги ахлоқий ҳолати салбий ҳиссий фон 
ва зиддиятли характер билан фарқланиб туради (томонларнинг мақсадлари 
бир эмас), чунки бундай суҳбатнинг сабаби асосан содир этилган жиноят 
ҳисобланади;
иккинчи жиҳат, натижа учун масъулият ҳиссининг юқорилиги сабабли аса-
бийликнинг ошиши белгилари хос бўладиган терговчининг жараён иштирок-
чилари билан муносабатларидаги ахлоқий ҳолати.
Терговчи масалан, қуйидаги ҳолларда ҳам ҳуқуқий, ҳам ахлоқий танлов 
олида туради:
биринчидан, жараён иштирокчиларига — нафақат айблов эълон қилинган 
шахсларга, балки айбдорларни тезроқ топишда маъқул саналадиган, лекин 
ахлоқий жиҳатдан оқланмайдиган гувоҳ ва жабрланувчига нисбатан ҳам маж-
бурлов чораларини қўллашда;
иккинчидан, айби ҳали суд томонидан тан олинмаган шахсга нисбатан 
мажбурлаб ушлаб туриш чорасини қўллаш;
учинчидан, сўроқ қилинаётган шахслар кўрсатмаларидаги зиддиятларни 
йўқотиш мақсадида уларни ўзаро учраштириш чоғида терговчининг ахлоқий­
психологик ҳолати, чунки бундай ҳолатлар эҳтиёткорлик, босиқлик, савол-
ларни (иштирокчиларга психологик босим ўтказмасдан) аниқ қўйишни талаб 
қилганлиги сабабли ҳиссиётнинг юқори даражада ошиши кузатилади.
Терговчи томонидан шахснинг айбини исботлаш чоғида айбсизлик презумп-
цияси приницига амал қилиши — асосий ахлоқий принцип бўлиб, бу ундан 
қатьий ахлоқ доирасида ҳаракат қилишини талаб қилади: қонуний чоралар 
билан ишонарли далиллар базасини яратиши лозим (психологик ва жисмо-
ний босим ўтказмасдан).

---

174