Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti “Biologiya” kafedrasi

KUCHNI  SEZISH.  Agar  vaznida  10%  chamasida  farq  bo‘lgan  qadoq  toshlarni 

birin  ketin  ko‘tarib  tursak,  ularning  og‘rligidagi  farqni  yaqqol  sezamiz.  Bu 

sezgining shakllanishida yukni ko‘tarish uchun kerak  bo‘lgan kuchni baholaymiz. 

Harakatni bajarish  uchun kerak bo‘lgan  muskul kuchini  yoki  bo‘g‘inda harakatsiz 

holatni saqlab turish uchun zarur kuchni baholash  kuchni sezish  deyiladi.  

TAKTIL RETSEPTSIYA. Tegish va bosimni sezish yoki taktil retseptorlar terida 

hamda  shilliq  pardalarning  ma‘lum  qismlarida,  og‘iz  va  burun  bo‘shliqlarini 

qoplagan  epithelial  hujayralar  orasida  joylashgan.  Teri  va  qon  tomirlar  devoridagi 

Meysner  tanachalari  va  barmoqlar  uchida,  shuningdek  lablarda  juda  ko‘p 

uchraydigan Merkel disklari tegishni sezuvchi retseptorlar hisoblanadi.  

 

Teridagi tuklar va sochlar, to‘g‘rirog‘I ular asosida joylashgan nerv chgallari 

ham tegishga juda sezgir. Tuk va sochlarga sal tegilganda, bu chigallar qo‘zg‘aladi 

va  odam  narsa  tekkanini  sezadi.    Terining  chuqur  qatlamida,  pay,  boylamlar, 

qorinpatda va ichaktutqichda ko‘p uchraydigan Pachini tanachalari bosimni sezadi. 

Bosim ta‘sirida pachini tanachasi cho‘ziladi, ichidagi nerv oxirlarida nerv impulsiga 

---

aylanib ketadigan retseptor potensial hosil bo‘ladi. Bu retseptorlar tebranishga ham 

sezgir.  Sekundiga  40-1000  martalik  mexanik  tebranishlarning  har  biriga  harakat 

potensiali  bilan  javob  beradi.  Pachini  tanachalarining  sezgirligi  sekundiga  300 

martali  tebranishlarga  eng  yuqori.  Taktil  retseptorlarda  yuzaga  kelgan  impulslar 

miyelinli yo‘g‘on tolalar orqali M N T ga o‘tadi.  

 

Tashqi olamning ko‘p xossalarini odam taktil sezgi ishtitokida, ba‘zan faqat 

taktil  sezgi  orqali  his  qiladi.  Jismlarni  silab,  paypaslaganimizda  axborot  soni  va 

sifati  ortadi.  Jism  yuzasiga  qo‘l  qo‘yilganda,  shakli  va  boshqa  xususiyatlarini 

aniqlash qiyin bo‘ladi. Jismni paypaslasak, uning shakli, tekis-notekisligi, yumshoq 

yoki  qattiqligini  osongina  aniqlaymiz.  Paypaslaganda  taktil  sezgirlikning  oshishi 

terida  qo‘zg‘alayotgan  retseptorlar  sonining  ko‘payishi  va  adaptatsiyaga 

uchramasligiga bog‘liq.