O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİm miNİstrliGİ

«Erxard reforması» yaki «Germaniya jolı»nın’ mazmun-ma’nisi nede? 
«1940 jıllardın’ basında Germaniyada ekonomikanı sotsial bag’darlang’an bazar 
ekonomikasına o’tkiziw maqsetinde u’lken reforma jumısları baslandı. Bul 
reformanın’ «siyasiy atası» 1949-1963 jıllar dawamında Germaniya Federativ 
Respublikası Ekonomika ministri, 1963-1966 jıllar dawamında bolsa federal 
kantsleri bolıp islegen Lyudvig Erxard (1897-1977) esaplanadı».
30
Ol sotsiallıq 
bag’darlang’an bazar ekonomikası modeli ushın Germaniya sanaatshılarının’ 
arnawlı stipendiyasına sazawar bolg’an. 1945 jıl avgust ayında Erxard birinshi 
industriyalastırıw rejesin islep shıqtı. Onda sanaat o’nimin 1936 jılg’a 
salıstırg’anda 65 protsentke, 1938 jılg’a salıstırg’anda bolsa 50-55 protsentke 
rawajlandırıw rejelestirildi. Bunnan tısqarı, usı reforma to’mendegi printsiptegi 
u’sh ma’selenin’ sheshiliwin wazıypa qılıp qoyg’an edi. 
- pul reforması; 
-bah’a reforması; 
-ma’mlekettin’ ekonomikadag’ı rolin anıqlaw; 
Pul reforması da’slep eski, a’melde ju’rgen reyx markasın Germaniya markası 
menen almastırıwdan baslanadı. Da’slep h’a’r bir nemis puqarası 40, son’ ja’ne 20 
markadan aladı. Pensiya, napaqa h’a’m is h’aqı 1:1 to’lenip baslandı. Xalıq 
30
Қараңыз: Ё.Абдуллаев. Бозор иқтисодиѐти асослари. Т., 1997.й.135-бет. 

---

43 
qolındag’ı eski reyx markaları h’a’m kassadag’ı amanatlar 1:10 menen almastırıldı. 
Son’ınan birotala muzlatıp qoyılda. Ma’lim mu’ddetten son’ onı h’a’m 1:20 menen 
almastırılıp berildi. 
Burıng’ı reyx banklerinin’ a’meliy ma’jbu’riyatları biykar kılındı. Bah’a 
reforması bolsa pul reformasınan son’ u’sh ku’nnen keyin a’melge asırıladı. 
Xosh Germaniya jolının’ o’zine sa’ykes qa’siyetleri nelerden ibarat? 
Sotsiallıq bag’darlang’an bazar ekonomikası kontseptsiya tiykarında tek g’ana 
ekonomikalıq pikirler, ba’lki insan shaxsının’ erkinligi ma’selesi de jatadı. 
Olardın’ ideyası boyınsha h’a’r qanday ekonomikalıq sistema shaxs erkinligi 
ideyasına tiykarlanıwı sha’rt. Germaniya Konstitutsiyasında bul pikirler o’zinin’ 
sa’wleleniwin to’mendegishe tapqan: 
-insannın’ qa’dir-qımbatı ten’sizligi; 
-shaxs erkinligi h’uqıqı h’a’m ten’lik nızam aldında kepilleniwi kerek; 
-jeke mu’lkshilik ja’miyet aldında parızdı talap qıladı; 
-baspa so’z h’a’m so’z erkinligi ta’miynlenedi; 
-ka’sip h’a’m jumıs ornın erkin tan’law h’uqıqı kepillenedi. Bul tiykarg’ı 
h’uqıq h’a’m erkinlikler konstitutsiyalıq norma menen kepillenedi. Germaniya 
demokratiyalıq h’a’m sotsial-h’uqıqıy ma’mleket esaplanadı. 
Sotsiallıq jaqtan bag’darlang’an bazar ekonomikasın normal qa’liplestiriw 
h’a’m a’mel qılıw ushın to’mendegi printsipler za’ru’r dep esaplanadı: 
-tovar islep shıg’arıw h’a’m onı paydalanıw islep shıg’arıwshılar h’a’m 
paydalanıwshılardın’ o’z qararına ko’re a’melge asırıladı. Bul protsessti ta’rtipke 
salıwshı bah’a mexanizmi bolıp tabıladı; 
-ma’mleket ekonomika protsessine aralasıwdan o’zin tıyıp turadı; 
-«Joqarı sudya» paydalanıwshı esaplanadı; 
-ka’rxana, firma ushın en’ kem shıg’ım menen islew joqarı wazıypa bolıp 
esaplanadı 
Xosh Germaniya «ekonomikalıq a’jayıbatı»nın’ qaysı ta’repleri dıqqatqa 
ılayıq? Nemis isbilermenlerinen nelerdi u’yreniw mu’mkin? Germaniyadan 

---

44 
u’yrense, turmısqa engiziwge arzıytug’ın ta’repleri ju’da’ ko’p. Solardan 
ayırımların atap o’temiz. 5(bes) «J»g’a qattı a’mel qılıw, yag’nıy: 
1.Ju’da’ anıq orınlaw. 
2.Ju’da’ puxta orınlaw. 
3.Ju’da’ h’a’m o’z waqtında orınlaw. 
4.Ju’da’ h’a’m tolıq orınlaw. 
5.Ju’da’ h’a’m o’z waqtında tayar bolıw. 
Bul belgiler nemis xalkının’ joqarı da’rejede ta’rtipli xalıq ekenliginen derek 
beredi. «O’zbek xalqı menen nemis xalqın jaqın qılatug’ın pa’zıyletler ko’p, - 
degen edi Prezidentimiz İslam Karimov, - h’a’r eki xalıqta miynetti biledi. 
Xalıqlarımızdın’ keleshekte na’tiyjeli birge islesiwlerin ornatıwlarına gu’man 
joq»
31