Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

1-расм. Динамик мувозанатсизлик ҳолати схемаси. 
Агар, статик мувозанатланган диаметрал қарама-қарши юклар 
(Q
1
ва Q
2
) қўйилган детал ўз ўқи атрофида айлантирилса, унинг 
қарама-қарши томонларида куч жуфтларини ҳосил қилувчи 
марказдан қочирма кучларини (I
1
ва I
2
) ҳосил бўлади. Бу кучлар 
детални ўз таянч нуқталаридан узиб олишга ҳаракат қилиб 

---

290
тебраниш ҳолатини вужудга келтиради. Динамик мувозанатсизлик 
қиймати таъсир этувчи кучлар жуфти елкасининг узунлиги катта 
бўлган сари шунчалик катта бўлади. Таъсир этувчи момент: 
.
2
2
g
QrLw
IL
M


(2) 
Уларни мувозанатлаш учун Q
1
ва Q
2
юклари жойлашган 
участканинг қарама-қарши томонига уларга тенг бўлган 
тенглаштирувчи Q
1
1
ва Q
1
2
 юкларини қўйиш керак. Машинасозлик 
ёки 
таъмирлаш 
корхоналаридан 
чиққан 
техникаларнинг 
ишончлилик ёки техник даражалари қанча баланд бўлишига 
қарамасдан, уларни шу даражада ушлаб туриш учун яхши хизмат 
кўрсатиш ва яхши ишлаш режимини таъминлаш талаб этилади, акс 
ҳолда, лойиҳалаш ва ясаш даврида таъминланган ишончлилик 
даражаси бир зумда нобуд бўлиши мумкин. Шунинг учун 
эксплуатация жараёнини тўғри ташкиллаштириш энг муҳим 
тадбирлардан ҳисобланади. Булардан ташқари, қуйидагиларни 
бажариш зарур: 
- техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашда фақат синовдан ўтган 
ва асосланган инструкция ва методик кўрсатмалардан фойдаланиш, 
берилган маркадаги техникага хизмат кўрсатишга тайёрланган 
малакали ходимлардан фойдаланиш; 
- хизматчи ходимларнинг вазифаларини аниқ белгилаш ва 
вазифаларини тўғри тақсимлаш; 
- объектлардан фойдаланиш жараёнида уларнинг бузилиши ва 
тўхтаб туришлари ҳақида тўлиқ ва ишончли ахборотлар тўплаш; 
-статистик ахборотларни доимий тарзда таҳлил қилиш ва улар 
асосида 
объектлардан 
самарали 
фойдаланиш, 
уларнинг 
конструкцияларини ясаш ва таъмирлаш технологияларини 
такомиллаштиришга оид тавсияномалар ишлаб чиқиш. 
Янги ёки таъмирланган машиналарни синаш ва чиниқтириш 
режимларини тўғри олиб бориш ишларини яхши ташкиллаштириш 
машиналарнинг ишончлилик даражасини оширишда энг муҳим 
ўрин эгаллайди. Берилган синаш ва чиниқтириш режимларидан 
четга чиқишга йўл қўймаслик керак. Юқоридаги тадбирларга 
қатъиан риоя қилиш машиналар ишончлилигидан самаралироқ 
фойдаланишга имкон беради. 

---

291
Конструкторлар, завод-ясовчилар томонидан яратилаётган 
техник объект техник-иқтисодий кўрсаткичлари бўйича баҳоланади. 
Машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларига 
кетадиган харажатларни камайтириш халқ хўжалиги учун катта 
аҳамиятга эга. Бундай кўрсаткичлардан бири техник объектнинг 
таъмирбоплиги 
ҳисобланади: у машинанинг оддийлиги ёки 
таъмирлаш ишларини бажариш мураккаблигини аниқлайди. 
Таъмирбоплик қанча баланд бўлса, таъмирлаш ишларини бажариш 
вақти шунча қисқа бўлади. 
Таъмирбопликни аниқловчи асосий омилларга объектнинг 
хизмат кўрсатишга қулайлиги, уларни назорат, текшириш осонлиги, 
алмашувчанлик 
қобилияти, 
объектларнинг 
унификация 
даражасининг баландлигини қайд этиш мумкин. Таъмирбоплик 
кўрсаткичлари илгариги маърузаларда кенг ёритилган. Замонавий 
машинасозлик корхоналари техник объектларнинг ҳар хил