Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

1
” bizga 
ma'lum bo‘lgan eng qadimgi qonunlar to‘plami bo‘lib, u boshqa 
qadimgi Sharq xalqlarining keyingi qonunlari, xususan, Tavrotda 
saqlanib qolgan qadimgi yahudiy qonunlariga katta ta'sir ko‘rsatgan. 
Sud ishlarini maxsus amaldorlar yuritganlar. Sud qilish vazifasi 
shakkanakku va rabianumlar, ya'ni viloyat sudyalari hamda “shahar 
oqsoqollari va atoqli kishilari”dan iborat maxsus shaxslarga 
yuklatilgan. Ibodatxona xizmatchilari hukmronlikni tobora qo‘ldan 
chiqarib, ibodatxonada odamlarning xudo haykali oldida ichgan 
qasamlariga guvoh bo‘lish bilan cheklanib qola boshladilar. Podsho 
hokimiyatini xudo o‘rnatganligi va bu hokimiyat ilohiy ekanligi 
to‘g‘risidagi bu tasavvurlar shumeriylarning bir madhiyasida yaqqol 
ifoda etilgan. Ushbu madhiya Bobil podshosi va Hammurapining 
vorisi - Samsuilunga bag‘ishlangan. Unda quyidagi so‘zlar bitilgan: 
“Egam Enki taxtu tojing abad qilsin, 
Shoh hassasin etib tortiq, necha kunlar va  
                                                 
1
 Taylor A., The World of Gerard Mercator, London 2005. 
Thower N.J.W., Maps and Civilization, Cartography in Culture and Society, 3rd 
edn., e book, Chicago 2008. 

---

 
 
107
yillarga ravo qilsin! 
... Saltanating yeru ko‘kdek mahkam tursin! 
Sen elu yurt, fuqarolar shohidursan! 
Sen xalqingga muruvvatli bosh panohsan! 
Sen ayovsiz dovul kabi, hamma dushman elin bossang, 
Boshing yetgay samolarga, mardonavor qo‘shin tortsang, 
“Ilohiy kuch” shahri Bobil bino qilgan xudoyim Sin, 
Charaqlagan quyosh kabi, anda noming ulug‘ qil sen... 
Pok, muqaddas yurting ichra hamma narsa muhayyo qib, 
Saltanatda rasulliging salobatla”ado qilg‘il... 
Porloq kundek, har tomon sen nuring sochsang, 
Xudo Anu va Enlil ham buyuk tole ravo qilsin”. 
 
Hammurapi vafotidan keyin Bobil asta-sekin 
tushkunlikka yuz tutdi. Vorislari dastlab uning 
ishlarini davom ettirishga intildilar. Hammurapining 
o‘g‘li Samsuilun (miloddan avvalgi 1749-1712 
yillar) ikki yangi kanal qazdirgan hamda 
ibodatxonalarga katta hadyalar berib turgan. Ammo tez orada siyosiy 
maydonda yangi-yangi xavflar yuzaga kela boshlagan. Mesopotamiya 
hukmdori Rimsin (miloddan avvalgi XVIII asr) Bobilning 
zaiflashganidan foydalanib, Mesopotamiyaga bostirib kiradi va 
Shumerning bir qismini bosib oladi. Lekin bu vaqtda Bobil podshosi 
hali qudratini butkul yo‘qotmagan edi. Samsuilun Rimsinni mag‘lub 
qiladi, ya'ni Rimsin o‘z saroyida yong‘in vaqtida halok bo‘ladi. 
Samsuilun Ur va Uruk devorlarini buzib tashlab, Shumerni yana 
o‘ziga bo‘ysundirib oladi. Lekin bu vaqtda yangi dushmanlar bosh 
ko‘taradilar. Isin shohi Ilumailu Shumerning janubida mustaqil 
shohlik yaratib, Bobilga qarshi qattiq kurash olib boradi va Shumer 
podsholarining yangi sulolasiga asos soladi. Sharqdan Bobilga tog‘lik 
qabilalar - kassitlar bostirib kiradi. 
Dajla daryosining Sharqida yashagan kassitlar ilgari ham 
Mesopotamiyaga tashrif buyurganlar, lekin u vaqtda ijarador va 
yollanma ishchi sifatida kelgan edilar. Taxminan miloddan avvalgi