|
Меҳнат инсонни улуғлайди. Ижодий меҳнат инсонни чин маънодаги
инсон қилиб тарбиялайди, комилликка элтади, сабр-тоқатли, бардошли
қилади. Оила ва мактабда болаларни меҳнатга ўргатиш – меҳнат
тарбиясини амалга ошириш муҳим долзарб вазифа ҳисобланади.
Ҳар қандай тарбиянинг амалий кўриниши, унинг мақсад,
вазифаларининг қай даражада реаллашиши шахс ахлоқий тарбияси
даражаси билан белгиланади. Шунга кўра, ахлоқ маънавият негизи
ҳисобланади. Инсоннинг нечоғли маънавиятли эканлиги унинг маданияти
даражаси билан белгиланади. Шахс ахлоқий тарбияси инсон моҳияти
билан боғлиқ азалий фалсафий муамолардан биридир. Ахлоқий тарбия
Конфуций, Афлотун, Арасту, Юсуф Хос Ҳожиб, Алишер Навоий, Аҳмад
Юкнакий, Абдулла Авлоний каби мутафаккирлар диққат эътиборида
бўлган. Арасту фикрича, «тарбия фақат азалдан инсонга берилган
фазилатларни шакллантиради, юзага чиқаради, холос. Борди-ю тарбия
нотўғри берилса, у ҳолда инсондаги азалий фазилатлар ўзгариши ёки
ўчиши мумкин».
Санъат ахлоқий тарбия воситалари тизимида алоҳида ўрин
эгаллайди. Чунки санъатда ахлоқий мезоний тушунчалар, тамойиллар
мазмун-моҳияти бадиий образларда мужассамлашади. Шунга кўра
шахсда санъат асарларини эстетик идрок этиш, ундан маънавий-руҳий
озуқа олиш қобилиятини шакллантириш ахлоқий тарбиянинг муҳим
вазифаси ҳисобланади. Ва худди мана шу вазифани амалга оширишда
26
ахлоқий ва бадиий-эстетик тарбиянинг мақсад ва вазифалари ўзаро
муштараклашади.
Бадиий адабиётда ахлоқий эстетик идеаллар конкрет қаҳрамонлар
образида акс этади ва китобхон яшашнинг маъноси, мақсади ҳақида
мушоҳада қилади. Эртакдан романгача барчаси шахс ахлоқий тарбиясида
кучли таъсир воситаси бўлиб хизмат қилади. Китоб ўқиш жараёнида
ўқувчи эзгулик ва ёвузлик, яхшилик ва ёмонлик нималигини идрок этади,
китоб қаҳрамонлари унинг идеалига айланади. Шахс ахлоқий тарбиясида
«Калила ва Димна», «Қобуснома», «Гулистон», «Зарбулмасал», «Маҳбуб
ул-қулуб» каби мумтоз асарлар, қисса ва ривоятлар, пандномаларнинг
алоҳида ўрни бўлиб, улар инсонни камолотга етаклайди.
Шунингдек, оммавий ахборот воситаларининг шахс ахлоқий
тарбиясидаги ўрни катта. Ҳозирги кунда интернет клублар, телевизор,
радио, телефон, газета ва журналлар ёшлар тарбиясига бевосита дахлдор
бўлиб, кимга нимани қай йўсинда намойиш этиш ёки эшиттириши янги
муаммоларни келтириб чиқармоқда. Бачкана радиоэшиттиришлар,
мантиқсиз телекўрсатувлар, беҳаё интернет маълумотлари, зерикарли
театр томошалари, боши-учи йўқ телесериаллар, жимжимадор безакли
мазмунсиз журналлар, олди-қочди билан тўла газеталар ёшлар тарбиясига
кучли таъсир этади, дея олмаймиз.
Айниқса, фарзандларимиз томоша қилаётган кўрсатувлар улар
ёшига мосми ёки мос эмасми, жиддий ўйлаш вақти келди. Тасаввур
қилинг, мусулмон одоб-ахлоқидан бехабар қизчамиз Биби Маръямга
қараб чўқинаётган сериал қаҳрамонига тақлид қилиб чўқинаётган бўлса,
оқибат нима бўлади. Ёки соф муҳаббатни тараннум этаётган корейс
телесериалидан илҳомланган бўйига етган фарзандимиз сериал
қаҳрамонидан ибрат олса ва мақсадига шу йўсинда етиш учун ҳаракат
қилса, нима деган гап? Қани лафзи ҳалол, мард, қаҳрамон ўзбек
йигитлари, ибо ва ҳаёни ўзига зийнат деб билган гўзал қизлари?
Ҳали ўзини тўла-тўкис англамаган, йиртиқ-ямоқ кийиб, жазавага
тушаётган ашулачи нимани куйлаётганига ақли етармикин? Вафо ҳақида
куйлаб, ноўрин қилиқ қилса, вафонинг ҳурмат-эътибори қаерда қолади?
Ёки хиёнат қурбони бўлиб куйлаётган хонандамиз сунъий жилмайиб
турса?
Телевидение фақат дорилар ва ичимликларни реклама қилишини
инобатга олсак, юртимизда ёки ҳамма касал, ёки ҳамма чанқоқ,
бошқасининг бўлиши мумкин эмас деган хулосага келиш мумкин.
Ахлоқ ҳамма ерда, ҳаттоки ҳожатхонада ҳам керак, шу жумладан,
санъат кошонасида ҳам. Афсуски, ўзини маданиятли деб ҳисоблаган
маънавиятсиз санъат арбоблари «саҳнада ҳамма нарса қилиш мумкин»
деган тамойилга асосланиб, кўнгилни беҳузур қиладиган, бешарм, беҳаё
ва беибо сўзларни дангал гапирмоқдалар. Санъатнинг буюк тарбиявий
кучини эътиборга олсак, саҳна тарбия ўчоғи эмас, тарбиясизлик
масканига айланмоқда. Эътиборли санъат арбобидан «кино, театр,
мультфильм, сериаллар фақат комедия ва масхара шаклида бўлиши
27
керакми» деб сўралганда, «ҳозир одамларга шу маъқул келяпти, ҳеч ким
ўйлашни, тафаккур қилишни хоҳламайди» деб жавоб берган эди. Демак,
иллатларнинг сабаби ўзимизда, тафаккур даражамизда, бемулоҳаза хатти-
ҳаракатимизда экан. Агар томошабин савияси паст бўлса, санъаткор
айбдор эмас, аксинча, унинг илдизи томошабиннинг маънавиятсизлиги ва
фаҳм-фаросатсизлигига бориб тақалади. Халқимизда «саломига яраша
алик» деган пурмаъно мақол бор. Агар қулоқлар енгил-елпи, тумтароқ
оҳангларга ўрганиб қолса, унинг диди, мусиқа маданияти ўрнига сохта
тушунчалар билан чекланиш ҳеч гап эмас. Мукаммал мусиқий билимга эга
Do'stlaringiz bilan baham: |
