‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

O ILADA  TARBIYA  A S  O S  LARI
O i l a   h a q id a   tu s h u n c h a .  Oila  —  k is h ila rn in g   nik o h   y o k i  q o n -  
qarindoshlik rishtalari,  umumiy turm ush tarzi,  axloqiy m as’uliyat  h a m d a  
o ‘z a r o   y o rd a m g a   asoslanuvchi  k ich ik   g u ru h i.  «Jam iyat»  va  «oila» 
t u s h u n c h a l a r i   b i r - b i r i   bilan   c h a m b a r c h a s   b o g ‘liq.  Bu  b o g ‘liq lik  
jam iyatning oilalarsiz  mavjud boMmasligi  h a m d a   o ‘z  navbatida  oilan in g  
m a ’lu m   bir  j a m iy a t  tarkibida  vujudga  kelishi  va  y a s h o v c h a n lig id a  
k o ‘rinadi.  Oila  h a m d a   jam iyat  o ‘rtasidagi  ijtim oiy  m u n o s a b a t l a r   ikki 
t o m o n l a m a   alo q ad o rlik   xususiyatiga  ega.  H a r   bir  oila  u m u m ja m iy a t 
talablari  asosida  faoliyat  yuritadi.  J a m iy a t  ta ra q q iy o tin in g   rivoji  esa 
un in g  bag'rida  mavjud b o ‘lgan oilalaming  ijtimoiy-iqtisodiy va  m a ’naviy 
qiyofasining shakllanganlik  darajasiga  bevosita  b o g ‘liqdir.  C h u n o n c h i ,  
ijtim oiy  b o rliqning  oilalar  zim m asiga  q o 'y a d ig a n   talablari  u l a rn in g  
m anfaatlariga  zid  boMmasa,  aksincha,  o ila la r  farovonligi,  tin c h lig in i 
t a ’m inlashga  y o rd a m   bersa,  oilalar  t o m o n i d a n   ijtimoiy  ta l a b la r n in g  
qo'llab-quvvatlanishi,  ularning am aldagi  ijrosini t a ’minlash  k o ‘rsatkichi 
s h u n c h a   yuqori  b o ‘ladi.
llm iy-pedagogik,  psixologik,  fiziologik  h a m d a   falsafiy  a s a rla rn in g  
tahlili  shuni  k o ‘rsatdiki,  oila  bola  u c h u n   en g   asosiy  tarbiya  m u h i ti  
b o ‘lib,  bu  m u h itd a   shaxs  kam oloti  u c h u n   m u h i m   hisoblangan  x u lq - 
a tvor,  iroda,  x arak ter va  d u nyoqarash  sh a k lla n a d i.  Bola  oila  t im s o lid a  
ja m iy a tn in g   ijti m o i y - m a ’naviy  qiyofasini  k o ‘radi,  ja m iy a t  t a la b la r i 
m ohiy atin i  ilk  bora  shu  kichik ja m o a   o ra s id a ,  oilaviy  m u n o s a b a tla r n i 
tashkil  etish ja ra y o n id a   anglaydi.
Oilaviv  m u n o sa b a tla r  —  o ta - o n a la r   yoki  b o la n in g   kam o lo ti  u c h u n  
m a s ’ul  b o ‘lgan  shaxslar (buva-buvilar)  h a m d a   fa rz a n d la r o ‘rtasida turli 
y o ‘nalishlarda  tashkil  etiluvchi  m u n o sa b a tla rd ir.
O ilav iy   m u n o s a b a t l a r   f a r z a n d l a r n i n g   a q liy ,  ru h iy   k a m o l o t i n i  
t a ’m in la b ,  o t a - o n a la r d a   o ‘ziga  xos  faollikni  h a m   yuzaga  k e ltiradi. 
X ususan,  farzandlarning bevosita t a ’siri tufayli  u larn in g  qiziqish  h a m d a  
faoliyatlari doirasi  kengayadi,  o ‘zaro aloqalari  m a z m u n a n  boyib b o ra d i, 
real  hayot  m ohiyatini  ch u q u rro q   anglash,  y a ’ni,  fa rz a n d la r  k a m o l o ti, 
kelajagi  tim solida  o ‘z  um ri  davom iyligini  q u rish   h o lati  ro ‘y  beradi.
Shaxsning m a ’naviy sifatlarga ega b o ‘lishi,  u n d a   m a ’naviy bilim larni 
egallashga nisbatan  ehtiyoj va qiziqishning paydo b o ‘lishida oila tarbiyasi 
asosiy rolni bajaradi.  Oilada q a r o rto p g a n  sog‘lom   m a ’naviy-ruhiy  m u h it 
fa rza n d la rn in g  yetuk,  barkam ol  b o ‘lib voyaga  yetishlari  u c h u n   b eq iy o s 
a h a m iy a tg a  egadir.

---

Sharqda  a z al-az ald an   oila  tarbiyasiga  yuksak  b a h o   berib  kelingan. 
T o ta lita r  tu z u m   davrida  esa  oilaning  shaxs  tarbiyasida  tu tg an   o ‘rni 
in k o r etilib,  uni  ijtimoiy borliq vositasida  tarbiyalashga  harakat  qilindi.
0 ‘zbekiston  Respublikasida,  mustaqillik yillarida, fuqarolarda milliy 
o ‘zlikni  anglash  tu y g ‘usining  qaro r  topganligi,  o ‘tm ish  qadriyatlarini 
o ‘rganishga  boMgan  qiziqishning  ortganligi  o ilaning  shaxs  k am o lo tid a  
tu tg a n   o ‘rni  va  rolini  xolisona  baholash  i m k o n in i  berdi.  Bu  b o ra d a  
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  1.A. K a rim o v   quyidagi  fikrlarni 
bayon etadi:  «Oila turm ush va vijdon qonunlari asosiga quriladi, o ‘zining 
k o ‘p  asrlik  m u s ta h k a m   va  m a ’naviy  tayanchlariga  ega  b o ‘ladi.  O ilada 
d e m o k ra tik   negizlarga  asos  solinadi,  o d a m la r n in g   talab-ehtiyojlari  va 
qadriyatlari  shakllanadi. 
0
‘zbekistonning  aksariyati  o ‘zining  shaxsiy 
farovonligi t o ‘g ‘risida em as,  balki oilaning,  q arin d o sh -u ru g ‘lari va yaqin 
o d a m la r in in g ,  q o ‘shnilarining  o m o n -esonligi  t o ‘g ‘risida  g ‘a m x o ‘rlik 
qilishni  birinchi  o ‘ringa  q o ‘yadi.  Bu  esa  eng  oliy  darajada  m a ’naviy 
q ad riy a t,  inson  qalbining  gavharidir».
D avlatning  oilaga  nisb atan   g ‘a m x o ‘rligi  qabul  qilinayotgan  q o n u n  
va  qarorlarda o ‘z ifodasini topm oqda.  Respublikada «Oila»  ilmiy-amaliy 
M ark azi  tashkil  etilganligi  buning  yorqin  dalilidir.