Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

7.1-rasm. Tabiiy bosim 
ta’sirida ishlayotgan 
vertikal bir quvurli 
yuq
oridan  taќsimlanuvchi 
isitish ќurilmasining 
sxemasi. 
 

---

 
173 
pastga tushishda ketma-ket sovib borar ekan. Lekin bu sovish darajasining qiymatini 
ikki  quvurli  vertikal  isitish  tizimlaridagidek  issiqlik  tashuvchilar  orasidagi 
haroratlarning boshlang`ich va oxirgi farqi bir xil hisobga olinadi. 
Oxirini  ulovchi  o`zatmalar  orqali  harakat  qilayotgan  issiq  suv  harakatini,  tahlil 
qilsak,  ularning  2,  4  va  6  nuqtalardagi  harorati  past  tomonga  o`zgarganini  kuramiz. 
Ular  orasidagi  masofani  h
1
  va  h
2
  deb  olsak,  o`rtasidagi  bulimlarda  issiq  suvning 
haroratini t
1
 va t
2
 deb qabul qilamiz. 
Tik  quvurning  6-nuqta  bilan  issiqlik  man`basidan  o`tkazilgan  uq  oralig`idagi 
masofani h
3
 deb belgilaymiz va bu bulimdagi suv haroratining qiymatini t
q
 deb qabul 
qilamiz.  Bosh  tik  quvurning  h  =h
1  +
  h
2  +
  h
3
  balandligi  oralig`idagi  masofada  suv 
harorati t
i
 ga teng masofada tabiiy bosimning qiymati quyidagi kurinishda yoziladi: 
h
1 = 
(

1
-

i
);    h
2=
(

2
-

i
);   h
3
=(

q
-

i
) 
Shunday  qilib,  bulimlardagi  bosimlar  orasidagi  farq  bitta  aylanma  harakat 
halkasida  hosil  bo`lgan  ligi  uchun,  vertikal  bir  quvurli  isitish  tizimining  halqadagi 
umumiy  bosimi  har  bir  bulimdagi  bosimning  alohida  olingan  bosimlari  yig`indisiga 
tengligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 

P
m
 = h
1
g(

1
-

i
) + h
2
g(

2
-

i
) + h
3
g(

q
-

i
) 
Xuddi  shunday  n-qavatli  binoning  tik  quvuri  uchun  umumiy  bosim  quyidagi 
formula yordamida aniqlanadi: 

P
m
 =h
1
g(

1
-

i
) + h
2
g(

2
-

i
) +...+ h
n
g(

q
-

i
) 
Bu  tenglamadan  kurinadiki, har  bir  bulimda  issiq  suvning  harorati  aniqlangandan 
keyingina issiq suvning zichligini aniqlash mumkin. 
Bunday  halqalarda  issiq  suv  harorati  t
i
  va  t
q
  farqning  o`zgarishiga  teng  bulib,  tik 
quvurdagi  umumiy  issiqlik  miqdorini  topish  uchun  asos  bulib,  qavatlardagi  isitish 
asbobidan o`tayotgan issiqlik miqdori yig`indisini tashkil qiladi: 
q
m.q.
 = q
1
 + q
2
 + ...+ q
n
 
Demak  tik  quvur  orqali  o`tayotgan  issiq  suvning  miqdorini  quyida  formula 
yordamidagi aniqlaymiz: 
G
m.q.
 = (0,86

q
m.q
)/(t
i
-t
q
) 
Ikki  oqimni  birlashtiruvchi  o`zatma  va  eng  yuqori  qavatdagi  isitish  asbobidan 
o`tib, haroratning pasayishi t
i
 dan t
1
 - darajaga kamaygan bo`ladi. Haroratning t
i 
dan t
1 
 
ga pasayishi bilan birgalikda umumiy issiqlik miqdori G
q
 ning bulimlardagi qiymati 
q
III
  ga  teng  qiymatga  kengayishini  kurish  mumkin.  Bundan  ikkinchi  va  uchinchi 
bulim o`rtasidagi harorat quyidagi tenglamadan aniqlanadi: 
0,86

q
III 
q G
m.q
 (t
i
 – t
1
) 
Bundan: 
t
1
 = t
i
 + ( 0,86

q
III
)/ G
m.q
 
Undan  ham  pastki  qavatda  joylashgan  isitish  asbobidan  utgan  tik  quvurdagi  issiq 
suvning haroratini yuqoridagiga uxshash holda ketma-ket aniqlash mumkin. 
Xuddi  shu  haroratni  (t
2
  ni),  o`zidan  balandda  turgan  bulimdagi  haroratga 
asoslanmasdan,  boshlang`ich-birlamchi  haroratning  yordamida  ham  aniqlash 

---

 
174 
mumkin.  Lekin  bunday  usulni  tanlagan  paytda  o`zidan  balandda  turgan  qavatdagi 
issiqlik  miqdorini  olmasdan  balandda  turgan  barcha  issiqlik  miqdorlarining 
yig`indisini  olish  lozim.  Bunday  vaqtda  yuqoridagi    tenglama  quyidagi  kurinishni 
oladi. 
t
2
 = t
i
 – ( q
III
 – q
II
) / G
m.q
 
Xuddi  shunday  qilib  ko`p    qavatli  binoning  tik  quvurlaridan  keyingi  bulimlarida 
issiq  suv  haroratini  aniqlash  mumkin.  Isitish  asboblari  orqali  utgan  issiq  suvning 
haroratini,  ayrim  soddalashtirishlardan  keyin,  oqimlarning  birlashgandan  keyingi 
bulimlarida issiq suv haroratini quyidagi usul bilan aniqlash mumkin. 
t
i
 – (q
n
 / q
m.q.
)

(t
i
 – t
q
), 
bu  yerda  t
i
  –  oxirini  birlashtiruvchi  ulama  quvurning  n-bulimidagi  suvning  harorati, 
0
S; q
n
 – bulimlarda tik o`rnatilgan quvurga ulangan issiqlik uskunalarining eng yuqori 
qavatidan boshlab hisoblanayotgan issiqlik uskunalarigacha olingan issiqlik miqdori, 
Vt; q
mq
 – tik quvurning umumiy issiqlik miqdori, Vt; 
Yuqoridagi formula  dagi q
p
 / q
mq
 q a deb belgilaymiz. Uning qiymati haroratning 
pasayish koeffitsienti deb yuritiladi.  
Haroratning  pasayish  koeffitsientini    formuladagi  urniga  quysak,  u  quyidagi 
kurinishni oladi. 
t
p
 = t
i
 – a (t
i 
–
 
t
q
) 
Bir quvurli tik issiqlik quvurlarida tabiiy aylanma harakat ta`siridan hosil bo`lgan  
bosimlar  farqini  aniqlashda  quvurlarning  tashqi  yo`zasidan  sarf  bo`lgan    issiqlik 
evaziga hosil bo`lgan  qushimcha bosimni ham hisobga olish kerak.