Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

15. 3. Kanalsiz yotqizladigap quvurlar konstruktsiyalari. 
Quvurlarni  odatda  uning  diametri  200  -  300  mm  gacha  bo`lganda  kanalsiz 
yotqiziladi.  Keyingi  paytlarda  payvandlashning  zamonaviy  usularini  qo`llanilishi  va 
izolyatsiya materiallarining chidamliligini oshirilishi kattaroq diametrdagi quvurlarni 
ham (500 mm va undan kattaroq) kanalsiz yotqizish imkonini bermoqda. 
Quvurlarni  kanalsiz  yotqizilgan  vaqtda  asosan  yer  usti  va  tuproq  suvlaridan 
hamda  daydi  toklardan  ehtiyot  bo`lish  kerak.  Shuning  uchun  quvurlar  karroziyaga 

---

 
148 
qarshi qatlamlar, elektr - kimyoviy himoya bilan ta`minlandi. Shu bilan birga qum va 
tosh to`ldiruvchili yo`ldosh drenajlar quriladi. 
Quvurning himoyalash vazifasini amalga oshirishda: 
1.  Qumli  to`ldirgichlar  quruq  yerlarda  ishlatiladi.  Toshli  to`ldirgichlar  va  yo`ldosh 
drenaj quriladi. 
2.Qumli, 
 
toshli 
 
to`ldirgichlar 
 
va 
yo`ldosh 
drenajlar 
 
qo`riladi. 
Drenajda      asbesttsementli      keramik,      betonli,      temir-betonli      bosimsiz  quvurlar 
ishlatiladi.  Quvurlarning  ustki  qismida  teshiklar  bo`lib  teshiklar      iflosliklar      va   
tuproq      bilan      to`silib      qolmasligi      uchun      tosh    yoki  shlak  bilan  to`ldiriladi. 
Yo`ldosh drenaj quvuri qiyaligi 0,003 dan kam bo`lmasligi kerak. 
Zamonaviy  kanalsiz  yotqizilgan  tizimlar  quvurlarini  ko`ndalang  ko`yilmaydi. 
Shuning uchun egiluvchan kompensatorlar mahsus kanallarda qo`yiladi.  
Yer osti issiqlik uzatuvchilari zadvijkalari, kompensatorlari, drenaj qurilmalari, 
chiqaruvchi va tushiruvchilar maxsus kameralarga qo`yiladi. Kamera va nishalar ham 
yig`ma  temir-betondan  tayyorlanadi.  Uncha  katta  bo`lmagan  diametrli  zadvijkalar 
uchun  qurilgan  kameralar  yer  ostiga,  katta  zadvijkalar  uchun  esa  yer  usti  pavil  oni 
quriladi. 
Kameraning  o`lchamlari  ishlatish  va  ta`mirlash  materiallari  asosida  tanlanadi. 
Yer osti kamerasiga kirish uchun kamera diagonali bo`yicha qopqoq qo`yiladi. Agar 
kameraning ichki yuzasi 6 m
2
 gacha bo`lsa ikkita qopqoq, agar undan katta bo`lsa 4 
ta  dan  kam  bo`lmagan  qopqoq  qo`yiladi.  Qopqoqning  diametri  D  q  0,63  metrdan 
kichik  bo`lmagan  o`lchamda  qabo`l  qilinadi.  Kameraning  asosi  0,02  dan  kichik 
bo`lmagan  qiyalik  bilan  qilinadn.  Uniig  bir  uchiga  0,4  x  0,4  metr  o`lchamdagi 
hovuzcha  qo`rib  uning  ustiga  temir  panjara  qo`yiladi.  Hovuzchaning  chuqurligi  0,3 
metrdan kichik bo`lmasligi kerak.