Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

5.2. Issiqlik tashuvchi issiq suv 
Issiqlik ta`minoti tizimida issiqlik ta`shuvchi sifatida issiq suvdan foydalanilsa 
bunday tizimga suvli issiqlik ta`minoti tizimlari deb yuritiladi. Suvli issiqlik ta`minoti 
tizimlarida  issiqlik  tashuvchining  harakatiga  qarab  suvli  issiqlik  taminoti  tizimlari 
quydagi turlarga bo`linadi: ochiq, yarim yopiq va yopiq tizimlar 
Ochiq  tizimlarda  issiqlik  tarmog`ida  tayyorlangan  issiq  suvlar  o`zi  eltayotgan 
issiqlikni  to`la  va  issilik  tashuvchining  o`zi  ham  iste`molchilarda  to`laligicha 
ishlatiladi  va  issiqlik  tashuvchi  qaytib  issqlik  manbaiga  tushmaydi.  Bunday  tizimga 
bir kuvurli tizimni misol qilish mumkin. 
Yarim  yopiq  tizimlarda  issiqlik  tarmog`ida  tayyorlangan  issiq  suvlar  o`zi 
eltayotgan  issiqlikning  bir  qismi  va    issilik  tashuvchining  bir  qismi  iste`molchilarda 
ishlatiladi  qolgan  qismi  o`zida  qolgan  issiqlik  bilan  issiqlik  manbaiga  qaytadi.  
Manbada  qo`shimcha  issiqlik  tashuvchi  qo`shilib,  isitilib  yana  yuqoridagi  xolat 
qaytariladi. Bunday tizimga ikki quvurli ochiq tizimni misol qilish mumkin. 
Yopiq  tizimlarda  istemolchi  faqat  issiqlik  tashuvchidagi  issiqlikning  ma`lum 
bir qismini ishlatadi xolos, issiqlik tashuvchi esa o`zida qolgan issiqlik bilan va o`zi 
butunlay  issiqlik  manbaiga  qaytadi  va  u  yerda  yana    isitilib    istemolchiga  uzatiladi. 
Bunday  tizimga  ikki quvurli yopiq tizimlarni misol qilib ko`rsatish mumkin.  
Issiq  suv  issiqlik  tashuvchi  sifatida  suv  bug`iga  nisbatan  bir  qancha 
avfzalliklarga  ega:  Suvli  tizimda  ikki  quvurli  tizimdan  bir  quvurli  tizimga  o`tish 
imkoniyati  mavjud,  suvli  tizimda  issiqlik  tashuvchini  uzoq  masofaga  uzatishda 
issiqlik tashuvchining issiqlik potensiali kamroq yo`qoladi(1km ga 1gradius tselsiy), 
Suv bug`ining energnetik potentsiali esa uni uzoq masofaga uzatishda ancha sezilari 
yo`qoladi. O`rtacha 1 km masofada 0,1—0,15 MPA, xizmat qiluvchlarning kamligi, 
naxining suv bug`ili tizimlardan arzonligimi.  
Suvli  tizimda  IEM  da  ishlatilayotgan  bug`  kondensati  toza  saqlanadi.  Suv 
bug`ili  tizimda  suv  bug`i  kondensati  esa  doim  ham  toza  bo`lavermaydi.  Bundan 
tashqari 40—50% issiqligini yo`qotib qaytadi. Suvning yana bir avfzalligi uni isitish 
tizimlariga  ulash  osonligidadir.  Ochiq  tizimlarda  esa  issiq  suv  ta`minoti  tizimlariga 
ham  ulash  oson  bo`ladi.  Suvning  haroratini  o`zgartirish  yo`li  bilan  markaziy 
boshqaruvni  amalga  oshirish  mumkinligi  suvning  yana  bir  avfzaligi  hisoblaiadi. 
Ishlatishga  qulay,  istemolchilarda  kondensat  yo`naltiruvchini  quyilmasligi  va  shu  
kondensatni manbaaga qaytarish uchun maxsus nasos qurilmasini ko`yilmasligi suvli 
tizimning yana bir avfzalligi hisoblanadi. 
Bir  qator  avfzaliklarga  ega  bo`lishiga  qaramay  suvning  zichligi  suv  bug`idan 
yuqori  bo`lganligi  sababli  uzoq  masofaga  yuborishda  elektr  energiyasini  ko`p 
sarflanishi uning kamchiligi xissoblanadi. 
5.3. Issiqlik tashuvchi suv bug`i 
Issiqlik ta`minoti tizimida issiqlik ta`shuvchi sifatida suv bug`idan foydalanilsa 
bunday tizimga suv bug`ili issiqlik ta`minoti tizimlari deb yuritiladi. 
Bug'li issiqlik bilan ta’minlash tizimlarida quvurlar soni korxona ish xarakteri, 
vazifasi va ishlab chiqarish quwatiga bog'liq bo'ladi. Qishloq xo'jalik mahsulotlarini 
qayta  ishlash,  yog'ochlarni  quritish,  sanoat  korxonalari  uchun  va  mavsumiy  issiqlik 
yuklanmalarining  o'zgarishi  sezilarli  darajada  bo'lgan  joylarda  ko'p  quvurli  bug' 
tizimlaridan foydalanish  mumkin. Bunda bitta  bug' quvuri  o'rtacha bug' sarfi uchun 

---

 
118 
hisoblanadi,  qolgan  quvurlar  rezerv  quvurlar  bo'lib,  ular  korxonaga  qo'shimcha 
minimal bug' yuklanmalarini yuborishda foydalaniladi. 
Kondensatning  qaytishi,  doimo  issiqlik  bilan  ta'minlash  tarmoqning 
iqtisodiyotiga  katta  ta'sir  ko'rsatadi.  Agar  kondensatning  qaytishi  to'xtab  qolsa, 
issiqlik manbaidan kelayotgan issiqlik kam bo'ladi. Qaytayotgan kondensatda har xil 
mexaniq  aralashmalar  bo'lmasligi  kerak.  Kondensatlarning  yig'ilishi  va  qaytishi 
ochiq  va  yopiq  sxemalar  bo'yicha  keladi.  Ochiq  sxemalarda  kondensat 
iste'molchilardan  kondensatni  ajratuvchi  uskunadagi  ortiqcha  bosim  hisobiga 
yig'iladi. Bu kondensat kondensat yig'ish punktiga keladi va atmosfera bilan bog'liq 
bo'lgan  bakda  yig'iladi.  Yig'ish  punktiga  kondensat  umumiy  kondensat  quvuri  yoki 
har xil iste'molchilardan kelayotgan alohida quvurlar orqali uzatiladi. 
Suv bug`ining issiq suvga nisbatan avfzalliklari: 
-Iste`molchilar tomonidan keng ko`lamda ishlatish mumkinligi. 
-Issiqlik tashuvchini  xarakatga keltirish  uchun  elektr  energiyasini kam ishlatilishi. 
-Birlik  zichligi  kam  bo`lganligi  uchun  kichik  gidrostatik  bosim  xosil  qilishi  (suvli 
tizimga nisbatan). 
-Issiqlik  bilan  ta`minlash  soxasi  bo`yicha  qilingan  tinimsiz  izlanishlar  natijasi  shuni 
ko`rsatdiki,  yashash  va  kommunal  xo`jalik  binolarida  suv  bilan  issiqlik  ta`minlash 
tizimlari ishlatilmoqda. Sanoatda esa suv bug`i bilan isitish tizimlarini ishlatish asosiy 
rol  o`ynaydi.