O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi j. R. Qulmuhamedov, K. M. Nazarov

15.2. Avtomobil transportida harakat xavfsizligi ishini 
tashkil etish
Bugungi kunda avtotransport xo‘jaliklarida (ATX) harakat 
xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha barcha ishlar yuqorida sanab 
o‘tilgan qonunlar, Vazirlar Mahkamasi qoshidagi «Yo‘l harakat 
xavfsizligi» komissiyasining qarorlari, mavjud yo‘riqnomalar va 
tavsiyalar hamda «Avtotransportda harakat xavfsizligi xizmati 
ishini tashkil etish» Nizomi asosida olib borilyapti.
Ushbu Nizomga ko‘ra, xo‘jalik hisobida mexanik transport vosi-
tasi (avtomobillar, avtobuslar, shahar yer usti transportlari va boshqa 
o‘ziyurar mashinalar) bo‘lgan barcha tashkilotlar, muassasalar va 
xo‘jaliklarda harakat xavfsizligi xizmati tashkil etilgan bo‘lishi kerak.
Nizomda harakat xavfsizligi xizmatining asosiy maqsadi 
qilib, xo‘jaliklarning barcha bo‘limlarining harakat xavfsizligini 
ta’minlashga  qaratilgan  ishlarini  muvofiqlashtirish  va  samarador-
ligini oshirish deb belgilangan.
Nizomda, shuningdek, harakat xavfsizligi xizmatining qaysi 
rahbarlik miqyosida (vazirlik, konsern, ATX) tashkil etilishi 
ularning harakat xavfsizligi bo‘yicha olib borishi lozim bo‘lgan 
ishlar va xodimlarning shtat bo‘yicha miqdorini aniqlash me’yorlari, 
huquqlari va vazifalari belgilab berilgan.
Harakat xavfsizligi xizmati uchta rahbarlik miqyosida tashkil 
etilishi mumkin:
 –   vazirlik yoki korporatsiya miqyosida;
 –   konsernlar  (kompaniyalar)  miqyosida;
 –   avtotransport xo‘jaliklari va xususiy tashuvchilar uyushma-
lari miqyosida.
«O‘zavtotrans» korporatsiyasining tarqatib yuborilishi, viloyat-
lar 
dagi ATXning mahalliy hokimiyat ixtiyoriga topshirilishi, 
O‘zbekiston Respublikasining «Yo‘l harakati xavfsizligi to‘g‘ri-
sida»gi Qonunini amalda joriy etishning boshlanishi sababli vazirlik 
va korporatsiya miqyosidagi harakat xavfsizligi xizmatining 

---

147
bajarilishi lozim bo‘ladigan ishlarning mazmuni tubdan qayta 
ko‘rib chiqish zaruriyatini vujudga keltirdi. Shuning uchun harakat 
xavfsizligi xizmati xodimlarining sonini aniqlash uchun ishlab 
chiqilgan tavsiyalar ham qisman o‘z kuchini yo‘qotadi, konsernlar 
va ATX miqyosida, tashkil etiladigan harakat xavfsizligi xizmati, 
xodimlar tarkibining eng kichik miqdori, ularning majburiyatlari va 
olib borish lozim bo‘lgan ishlarini belgilashda hozircha avval ishlab 
chiqilgan Nizomdan foydalanish mumkin.
Konsernlarda harakat xavfsizligi xizmati ishlarini tashkil etish 
uchun alohida bo‘lim yoki guruh tashkil etish tavsiya etiladi.
Bo‘lim yoki guruh rahbariga Uyushma raisining o‘rinbosari 
lavozimi va vakolatlari beriladi.
Xodimlar sonini shu Uyushmada faoliyat ko‘rsatayotgan 
haydovchilar sonidan kelib chiqqan holda aniqlash tavsiya etiladi.
1. Uyushma ATXdagi haydovchilar soni 1000 nafargacha bo‘lsa, 
bitta shtat.
2. Uyushma ATXdagi haydovchilar soni 1001 nafardan to 3000 
nafargacha bo‘lsa, ikkita shtat.
3. Uyushma ATXdagi haydovchilar soni 3001 nafardan to 5000 
nafargacha bo‘lsa, uchta shtat.
ATXdagi harakat xavfsizligi xizmati bo‘limlari xodimlarining 
soni ham u yerda ishlayotgan haydovchilar soniga qarab aniqlanadi:
1. 51 – 150 nafar haydovchiga bitta shtat.
2. 151 – 300 nafar haydovchiga ikkita shtat.
3. 301 – 500 nafar haydovchiga uchta shtat.
Agar ATX aralash (yuk va yo‘lovchilar tashisa) bo‘lsa, haydov-
chi 
larning umumiy soni yo‘lovchilarni tashishda band bo‘lgan 
haydovchilar sonini 1,4 koeffitsiyentga ko‘paytirish orqali aniqlanadi.
Yana shuni ham eslatib o‘tish kerakki, bozor iqtisodiyotiga 
o‘tish yangicha ijtimoiy munosabatlarning shakllanishiga, haydov-
chilarning o‘z xatti-harakatlariga avvalgi tuzumdagiga qaraganda 
o‘zgacha munosabatda bo‘lishiga olib keldi. Shuning uchun harakat 
xavfsizligi xizmatining shtat bo‘yicha miqdorini aniqlashda bu 
jarayonlar hisobga olinishi kerak.
Harakat xavfsizligi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalarni, me’yoriy 
hujjatlarni ishlab chiqish O‘zbekiston Respublikasining Avtomobil 

---

148
va daryo transporti agentligiga yuklatilgani uchun konsern va 
mahalliy hokimiyatlar miqyosidagi harakat xavfsizligi xizmat 
xodimlarining asosiy vazifalari shu yo‘nalishdagi tashkiliy ishlarni 
amalga oshirish bo‘lib qoladi.
Tashkiliy ishlarga misol qilib harakat xavfsizligi bo‘yicha yangi 
ishlab chiqilgan qonun va boshqa me’yoriy hujjatlarni o‘rganishni 
tashkil etish, yo‘l-transport hodisalarini bartaraf etishga qaratilgan 
tadbirlarni o‘tkazish, har xil ilmiy-amaliy anjumanlarni o‘tkazish, 
ATXda fan va texnikaning harakat xavfsizligi bo‘yicha eng ilg‘or 
natijalarni amalda qo‘llashni tashkil etish va boshqalarni ko‘rsatish 
mumkin.
Ilgarigidek bugungi kunda ham ATXning harakat xavfsizligi 
xizmatiga amaliy ishlarni bajarish yuklatiladi. Bunday ishlarga yo‘l-
transport hodisalari va yo‘l harakati qoidalari buzilishining hiso-
bini olib borish, ularning kelib chiqish sabablarini aniqlash (xizmat 
eksper tizasi) va bartaraf etishga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab 
chiqish, harakat xavfsizligi bo‘yicha ATXning barcha bo‘limlari va 
ishchi xodimlar ning ishini nazorat qilish, yo‘llarni davriy ko‘rikdan 
o‘tka zish, harakat xavfsizligi xonasini jihozlash va ishini tashkil 
etish va hokazo.
Konsernlar va ATXda harakat xavfsizligini ta’minlashga 
qaratilgan barcha ishlar ko‘p yillarga mo‘ljallangan (kamida 5 yil) 
maqsadli dasturlar asosida olib borilishi kerak. Bu das tur asosida 
yillik, chorak yillik, oylik va kunlik ish rejalari ishlab chiqiladi. 
Ko‘p yilga mo‘ljallangan maqsadli dastur va boshqa ish rejalarida 
konsern va ATXning rahbariyati bo‘lim, sexlarning xodimlarini 
harakat xavfsizligi bo‘yicha vazifalaridan kelib chiqqan holda 
oshirishlari kerak bo‘lgan tadbirlar o‘z aksini topgan bo‘lishi kerak.