O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi j. R. Qulmuhamedov, K. M. Nazarov

2.3. Haydovchining ish o‘rnidagi holati
Haydovchi avtomobilning boshqaruv jihozlari va ularning 
joylashuvi bilan tanishib chiqqach, avtomobilga o‘tirishi mumkin. 
Buning uchun u avtomobil yoniga kelib, chap qo‘li bilan eshikni 
ochadi. Yon tomon bilan turib o‘rindiqqa o‘tiradi va eshikni yopadi. 
So‘ng o‘rindiqqa qulay o‘tirganligini baholaydi. Agar o‘tirish 
noqulay bo‘lsa, u o‘rindiqning holatini o‘zgartirib, optimal holatni 
tanlaydi. Bunda u chap oyog‘i bilan ilashma tepkisini oxirigacha 
bosa oladigan, o‘ng oyog‘i esa tormoz tepkisini va gaz bosqichi 
orasida bemalol harakatlana oladigan bo‘lishi kerak. Xavfsizlik 
kamarini taqqan paytda haydovchining ko‘krak qafasi va kamarning 
tasmasi orasida bir kaft oraliqda tir qish qolishi kerak. 

---

11
5-rasm. «Neksiya» avtomobilidagi boshqaruv jihozlarining joylashuvi:
1 – yon tomonni shamollatish panjarasi; 2 – yon oynaning puflash soplosi; 3 – chiroqning yorug‘lik 
dastalarini yo‘naltiruvchi rostlagich
*
; 4 – tumanga qarshi old chiroqlarni ulab-uzgich; 5 – orqa 
oyna elektr isitgichining ulab-uzgichi; 6 – burilish ko‘rsatkichlarini va tashqi yoritish asboblarini 
boshqarish g‘ildiragi; 7 – rulni boshqarish g‘ildiragi; 8 – asboblar paneli; 9 – peshoyna va orqa oynalar 
tozalagichlarini va yuvgichlarini boshqarish pishangi; 10 – avariya  darakchisining  ulab-uzgichi; 
11 – tumanga qarshi orqa chiroqlarni ulab-uzgich; 12 – oyna tozalagichning ishlash sikllarining 
chastotasini rostlagich; 13 – raqamlarni ko‘rsatadigan soat; 14 – markaziy  shamollatish  panjarasi; 
15 – narsalar solinadigan quti; 16 – havo  haroratini  rostlagich;  17 – havo  taqsimlash  rostlagichi; 
18 – magnitola;  19 – sigaret  (papiros)  yondirgich-tutatgichi;  20 – mayda narsalar uchun tokcha; 
21 – kuldon;  22 – havo  konditsionerining  ulab-uzgichi
*
; 23 – ventilator ishlash rejimini almashlab 
ulagich; 24 – havo aylantirish rejimini ulab-uzgich; 25 – akselerator  pedali;  26 – o‘t oldirish qulfi; 
27 – tormoz  pedali;  28 – ilashma  pedali;  29 – ovoz signal tugmasi; 30 – elektr  saqlagichlar  bloki; 
31 – bakning yonilg‘i quyish og‘zini ochish tugmasi; 32 – yukxona qop qog‘ini ochish tugmasi.
Avtomobilni joyidan qo‘zg‘atishdan oldin har bir haydovchi 
orqani ko‘rishi, ko‘zgularni o‘zi egallab turgan holatga mos ravishda 
sozlab olishi kerak. Kabina ichida joylashgan ko‘zguning tekis yoki 
qavariqligi juda kichik bo‘lishi maqsadga muvofiq. 
Yon tomonga o‘rnatilgan ko‘zgular shunday sozlangan bo‘lishi 
kerakki, undan haydovchiga ko‘zgu o‘rnatilgan tarafdagi qanotlar 
(krilo)ning oz qismi va yondagi kenglik bemalol ko‘rinadigan 
bo‘lishi kerak (6-rasm).
Qo‘llar rul chambaragini shunday ushlab turishi kerakki, 
haydovchi avtomobilni bemalol boshqara oladigan va uzoq vaqt 
davomida charchamaydigan bo‘lishi kerak (7-rasm).

---

12
7-rasmda ko‘rsatilgan qo‘llarning holatini vaqt-vaqti bilan o‘z-
gar tirib turish kerak. 
6-rasm. Orqani kuzatish ko‘zgusining 
to‘g‘ri sozlangan holati.
7-rasm. To‘g‘ri chiziqli harakat 
paytidagi qo‘llarning joylashuv holati.
   
8-rasm. Qo‘llarning o‘zgartirib turish holatlari.
Qo‘llarning holatini 8-rasmda ko‘r sa tilgandek o‘zgartirib turish 
haydovchining umurtqa pog‘onasining qotib yoki qiyshayib qolmas-
ligini va oxir-oqibatda haydovchilarda «kasb kasalligi»ning paydo 
bo‘lishining oldini oladi.