Umumiy metallurgiyaga

o‘rtachalashtirish. Metallurgiya korxonalariga rudalar doim bitta shahtadan 
keltirilmaganligi  uchun  ularning kimyoviy tarkibi  turlicha  bo‘ladi.  Shuning  uchun 
ularning  tarkibini  o‘rtachalashtirish  talab  etiladi,  chunki  shihta  materiallari 
kimyoviy  tarkibining  bir  xil  bo‘lishi  pechning  ish  unumini  belgilovchi  asosiy 
ko‘rsatkichlardan  biridir.  Kimyoviy  tarkibi  turlicha  bo‘lgan  rudalarni  o‘rtacha 
kimyoviy tarkibga keltirish maqsadida maydalangan. 
 
 
Domna pechi mahsulotlari va domna pechining tuzilishi 
Domna pechdan olinadigan mahsulotlar: 
1) Cho‘yan – oq cho‘yan-qayta ishlanadigan, kulrang cho‘yan-quymakorlik  va 
ferroqotishmalar olinadi. 
2) Shlak-izolyasiya va qurilish materiallari olish uchun ishlatiladi. 
3) Domna gazi – Domnalardan ajralayotgan gazlarga aytiladi. Gaz tarkibida  
20–32%SO,2–4%  H
2
,0,2–0,4%  CH
4,
8–10%  SO
2   
va  56–63%N
2 
bo‘ladi.  Ushbu 
gazlar tozalangach bug‘ qozonlari va binolarni qizdirishga sarflanadi. 
4)  Koloshnik  changi  –Domna  gazlariga  qo‘shilib  chiqadigan  shixta 
materiallarining  changi  koloshnik  gazi  deb  ataladi.Ular  tarkibida  40-50%  temir 
bo‘ladi.Domna  gazlari  maxsus  tozalagichdan  o‘tgandan  so‘ng,changlardan 
aglomeratlar tayyorlanadi va ishlab chiqarishga jo‘natiladi. 
 
Domna  pechi  5-10  yil  davomida  uzluksiz  ishlovchi  shaxta  pechi  bo‘lib 
o‘rtacha  hajmi    2000-3000  m
3
  bo‘ladi.  Domna  pechining  devori  o‘tga  chidamli 
shamot  g‘ishtidan terilib ichki sirt  yuzi chidamli  gil  bilan suvalib sirtidan esa 20-
40 mmli po‘lat list bilan payvandlab qoplangan va mahkamlangan.  
 
Pechning  o‘tga  chidamli  g‘isht    terilmalarining  chidamliligini  oshirish 
maqsadida  (pech  balandligining  3/4  qismida)  sovitgich  trubalar  o‘rnatilgan  va 
ularda sovuq suv aylanib turadi.  
 
Domna ishlayotganda ajraladigan gazlar uning kolshnik qismiga o‘rnatilgan 
trubalar orqali gaz tozalash apparatiga o‘tadi. Uning katta silindriga o‘tishda tezligi 
pasayishi sababli undagi ruda va koks zarrachalari silindr tagiga yog‘iladi, lekin bu 
gazlarga  ruda  va  koks  changlari  ergashadi.  Shu  boisdan  yaxshi  tozalanishi  uchun 
gaz  skrubber  deb  ataluvchi  silindrlarda  va  suv  purkagich  bilan  namlab  ajratiladi. 
Shunday  qilib  tozalangan  gazdan  yoqilg‘i  sifatida  foydalaniladi.  Gaz  tozalash 
apparatida  tozalangan  domna  gazlari  mahsus  trubalar  orqali  ko‘pincha  havo 
qizdirgichlarga  yuboriladi. Pechning kolshnik qismi  tagidagi past tomon kengayib 
boradigan  kesik  konusli  eng  katta  qismiga  shaxta  deyiladi.  Bunday  konstruksiya 

---

65 
 
shixta  erigan  sari  uni  pastga  tushishga  ko‘mak  beradi.  Bu  qism,  o‘z  navbatida, 
pastdagi silindrik shaklli qism bilan tutashgan bo‘lib, raspar deyiladi. Raspar pasti 
kesik  konusli  qism  bilan  tutashgan  bo‘lib,  bu  zaplechik  deb  ataladi.  Zaplechik 
o‘txonaga  qarab  kichraya  borishi  sababli  qattiq  shixtani  raspar  va  shaxtada 
tutilishiga ko‘maklashadi (16.1-rasm).  
 
16.1-rasm. Domna pechining ko‘rinishi 
 
Rasmdan  ko‘rinib  turibdiki,  zaplechik  o‘txona  bilan  tutushgan,  pechning 
o‘txonasi  tubi  leshad  deyiladi.  U  grafit  bloklar  yoki  yuqori  sifatli  shamot 
g‘ishtlardan  teriladi.  O‘txonaning  eng  pastki  qismidan  koloshnikning  eng  yuqori 
qismigacha  bo‘lgan  hajmi  pechning  foydali  hajmi  deyiladi.  O‘txonaning  yuqori 
qismida  aylana  bo‘ylab  joylashgan  bir  necha  teshiklar  bo‘lib,  ularga  mahsus 
uskunalar  (furmalar)  o‘rnatiladi.  Furmalar  pech    devorlaridan  130-200  mm 
ichkariga  chiqarilgan  bo‘lib,  koks  yaxshi  yonishi  uchun  ular  orqali  pechga  0,25 
Mpa bosimda 800
0 
-900
0 
Cli qizdirilgan havo haydab turiladi.