xalq kuyini kompozitor A.Kozlovskiy 1939-yili mashhur xonanda
Halima Nosirova ijrosida ilk bor tinglab, ta’kidlashicha “Kuyga
oshiq bo‘lgan va rus tiliga taijima qilib, nota olgan”:
A.F.Kozlovskiy mohir xonanda Halima Nosirovaning ijrosida
yangragan “Tanovar”, “0 ‘zgancha”, “Gulyuz uzra”, “Fig‘on” kabi
ashulalami ham notaga tushirib, ularni simfonik orkestr jo ‘rligidagi
ijroga moslashtiradi.
Inson qalbini rom qiladigan “TANOVAR” kuyida balog‘at
yoshiga yetgan sohibjamol qiz kelgusi taqdirini o‘ylaydi. “Qora
sochim o‘sib qoshimga tushdi, ne savdolar mening boshimga
tushdi” so‘zlari bilan boshlanadigan bu ashula qizni mushkul ahvol-
ga duchor bo'lgani, najot izlashi, kimgadir yalinib-yolvorishi,
iltijosi, sevgi dard-hasrati, his-tuyg‘usi kuyda yaqqol aksini topgan.
F.Kozlovskiy bu dardli, lirik, raqssimon ashulani avval
fortepiano uchun garmoniyalashtirib, keyin simfonik orkestrga
moslashtirgan. 1951-yili esa mazkur kuy asosida “Tanovar” nomli
simfonik poemani yaratdi. Kompozitor frigiy ladida kuyning ichki
tebranishlardagi avj tomon va ko‘proq pasayish harakatlarni, hamda
o‘zbek xalq kuylarining xususiyatlaridagi ladning II, III, VI, VII
bosqichlarini noturg'un va o‘zgaruvchan alomatlarini hisobga olgan
holda ko‘proq subdominanta (S) akkordlarini qo'llab, asar haqidagi
taassurotini boyitishga harakat qilgan. Shular orqali kuyning ruhini
va teran mazmunini saqlab, poemada yagona mavzu sifatida qo‘llab
uni juda ham mohirlik bilan simfonik orkestming turli cholg‘u
guruhlaming registr tembrlaridan unumli foydalangan holda
rivojlantiradi. Bunda u goh
dardli-lirik, goh avjlarda ko'tarinki ruhiy
hayajon baxsh etib, goh ma’yus lirik xayoliy holatga chorlash
orqali, yuqori saviyali badiiy simfonik poema bunyodga kelgan. Bu
asar o‘zbek xalq kuylarini garmoniyalashtirishda, qayta ishlashda
namuna sifatida xizmat qilmoqda.
Yosh kompozitor A.Nabiyev 1987-yili “Tanovar” kuyini dutor
va tanbur jo ‘mavozligiga o'xshatma qabilida qilib fortapiano uchun
qayta ishlaydi. 1995-yili esa fortapiano va kamer simfonik orkestr
uchun simfonik poema yaratdi.
A.Kozlovskiy va A.Nabiyevlaming “Tanovar” asariga bo‘Igan
munosabatlari farqlidir. A.Kozlovskiy ashulani lirik, dardli ruhiga
119
ahamiyat bergan bo‘isa, A.Nabiyev shiddatli, raqssimon harakat
xususiyatiga e’tibor berib, fortepiano va orkestrga moslashtirgan.
1961-yil Ikrom Akbarov “Epik poema” nomli simfonik poema
yaratdi. Kompozitoming bu poemasi ham xuddi “Shoir xotirasiga”
asari kabi jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otadi va o ‘zbek
simfonik musiqa janrlarining rivojlanish jarayonida yana bir qadam
sifatida muhrlanadi.
Ushbu asar “Sonata allegrosi” shaklida yozilib, qarama-qarshi
mavzulami rivojlantirish, milliy ruhiyat bilan sug‘orish, tarixiy
voqealarning muhit jarayonini umumlashtirishlar orqali asarlaming
bir-biriga yaqinliklari sezilarlidir.
“Epik poema” bir marom harakatli g‘am-g‘ussa, og‘ir sur’atli,
xayolni oladigan (mi doriy ladida) milliy ruh bilan sug‘orilgan
musiqiy muqaddima, violonchel-kontrabaslaming ohangdoshligi
bilan boshlanadi. Misol № 6:
Do'stlaringiz bilan baham: