‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Hamdamova ma’naviyat asoslari

Mehnatsevarlik.  Bu  axloqning  eng  muhim  tarkibiy 
qismlaridan  biridir.  Mehnatga  mas’uliyatli  munosabatning 
asosiy  begilari:  beg‘arazlik,  mehnat  majburiyatlariga  ongli, 
mas’uliyatli 
yondashish, 
intizomlilik, 
ijodiy 
izlanish,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tashabbus,  faoliyat  natijalarini  oldindan  ko‘ra  bilish  va 
mustaqil 
qaror 
qabul 
qilish,  jamoatchilik  hamkorligi; 
o‘rtoqlariga 
yordam 
ko‘rsatishga 
tayyorgarlik, 
mehnat 
kishisining qadr-qimmati tuyg‘usini rivojlantirish.
Ongli  intizom.  Ongli  intizom  axloqning  tarkibiy  qismi 
hisoblanadi.  Intizom  deganda  burchni  bajarish  -  shaxsiy  va 
ijtimoiy,  davlat,  shaxsiy va jamoatchilik majburiyatlarini  к а т ­
ко‘stsiz  bajarish  hamda  ijtimoiy  hayotda  kishilarga  jamiyat 
qabul qilgan xatti-harakat me’yorlariga amal qilish tushuniladi.
Intizom  ma’naviy  va  siyosiy  hodisadir.  U  qanday dir 
alohida  intizomiy  tadbirlaming  natijasi  emas,  balki  tarbiya 
natijasidir.  Ongli  intizom  nuqtai  nazar  va  e’tiqoddan  o‘sib 
chiqadi.  0 ‘quvchilami  intizomlilikni  tarbiyalash  ulaming 
e’tiqodini  shakllantirish,  umumiy  madaniyatini  o‘stirish, 
muntazam  mehnatga  va  vazifasini  qat’iy  bajarishga  o‘rganish 
bilan bir vaqtda amalga oshiriladi.
Axloqiy  tarbiyaning  mazmuni,  avvalo  o‘quvchilaming 
amaliy  faoliyatlarida,  o‘qish,  mehnat,  jamoatchilik  ishlarida, 
ulaming  munosabatlari  xarakterida,  o‘zaro  ta’sir  ko‘rsatish 
usullari,  xulq-atvor  me’yorlarini  o‘zlashtirishlarida  namoyon 
bo‘ladi.
Axloqiy  tarbiyaning  mazmuni 
o‘quv  dasturlari 
va 
darsliklarga  joylangan  bo‘lib,  u  o‘quv  jarayonida  amalga 
oshiriladi.
Axloqiy  ideal  hayotiy  rejalar  va  xulq-atvor  namunalarida, 
hayotiy  nuqtai  nazarlarda  namoyon  bo‘ladi.  0 ‘quvchilar 
tasaw urida  barkamol 
shaxs 
va 
uning  jamiyat 
bilan 
munosabatlarida amalga oshiriladi.  Bu tasaw ur umumlashgan, 
saylangan, 
axloqiy 
faoliyatning 
dasturi 
ko‘rinishlarida 
namoyon bo‘lishi mumkin.
Axloqiy 
ideal 
o ‘quvchilaming 
hayotiy 
rejalarini 
shakllantirishda  muhim  rol  o‘ynaydi.  Ideal  va  hayotiy
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

rejalaming  o'zaro  bir-biriga  ta’siri  o‘quvchilarning  axloqiy 
tuyg‘u  va  irodasi,  o‘z-o‘zini  ailglashining  rivojlanish  darajasi 
bilan  bog‘liqdir.  Axloqiy  ideallar  o‘quvchilaming jamiyatning 
ijtimoiy  qadriyatlari  tuyg‘usidagi  tasavwirlarini  aks  ettirish 
barobarida bevosita ularning kasbiy intilishlari bilan bog'liqdir.
O'spirinlik  va  ayniqsa,  ilk  o‘smirlik  yoshlarida  o‘quvchilar 
boshqa  kishilaming  asosiy  xatti-harakati  va  ishlarini  tahlil 
qiladilar, 
oqibatda 
shakllangan 
qarashlarini 
o‘zgartirish 
qobiliyatiga  ega  bo‘ladilar.  Bu  esa  axloqiy  namunalami 
o‘zlashtirishlariga ijobiy ta’sir qiladi.
Har  qanday  ijtimoiy  me’yor-siyosiy,  huquqiy,  axloqiy 
xulq-atvomi  tartibga  solish  vazifasini  bajaradi.  Huquqiy  va 
axloqiy  me’yorlaming  o‘ziga  xoslik  va  o ‘zaro  aloqadorlik 
tomonlari nimada?
Axloqiy  dunyoqarash  tegishli  yurish-turish  me’yorlari 
bilan  chambarchas  bog‘langan.  Huquqiy  sohada  har  qanday 
qarashlar  huquqiy  normalarda  mujassamlashavermaydi.  Shu 
bilan  birgalikda  axloqiy  me’yor  inson  faoliyatining  barcha 
sohalarini  qamrab  olib,  huquqiy  qonunlarga  nisbatan  ancha 
keng tarqalgan.
Axloqiy  m e’yorlaming  ta’sirchanligiga  tartibga  solish 
mexanizmlari  vositasida  erishiladi.  Ular  yordamida  m e’yoriy 
talablar  shaxsning  ichki  zararuriy  munosabatlariga,  uning 
axloqiy sifatlariga aylanadi.
Shunday 
qilib, 
axloqiy 
sifatlami 
shakllantirish 
tarbiyachining  axloqiy  ong,  axloqiy  tuyg‘u  va  axloqiy  fe’l- 
atvomi  ko‘zda  tutgan  holda  shaxsga  butunligicha  yondashish 
tizimi orqali amalga oshiriladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---