Toshkent davlat yuridik instituti oblakulov d. O. Mustanov I. A

Qiynoqqa solish va boshqa shafqatsiz, g ayriinsoniy 
yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala hamda jazo 
turlarini qo llashni taqiqlash  
zbekiston Respublikasi mustaqilligi qo lga kiritilganidan 
so ng, demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatining 
barpo etilishi, iqtisodiyotda ijtimoiy yo naltirilgan bozor muno-
sabatlariga o tilishi, xalqaro hamjamiyat tomonidan umume ti-
rof etilgan shaxs huquq va erkinliklari ustuvorligining tan oli-
nishi munosabati bilan sud-huquq tizimi tubdan isloh qilinishi 
lozim bo lgan sohalardan biri sifatida e tirof etildi. Amalga oshi-
rilayotgan tub islohotlar natijasida, eng avvalo, shaxs, uning 
hayoti, ozodligi, sha ni, qadr-qimmati va boshqa uzviy huquq-
larini muhofaza qilish uchun sharoit yaratilmoqda.  
Mustaqillik yillarida mamlakatimiz inson huquqlari bo yicha 
72 ta asosiy hujjatga qo shildi.  Inson huquqlari umumjahon 
Deklaratsiyasi ning qoidalari O zbekiston Respublikasining Kons-
titutsiyasi va insonning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy 
huquq va erkinliklarining ishonchli himoyasini ta minlaydigan 
milliy qonunchilik me yorlarida o z ifodasini topdi.  
Shuni alohida ta kidlash joizki, qiynoqqa solish va boshqa 
shafqatsiz, g ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muo-
mala hamda jazo turlarini qo llash ham inson huquqlarinining 
qo pol buzilishidir. Xalqaro hamjamiyat tomonidan bunday qil-
mishlar insoniyat sha ni va qadr-qimmatini tahqirlash sifatida 
baholanadi. 
BMT tomonidan 1948-yil 10-dekabrda qabul qilingan  Inson 
huquqlari umumjahon Deklaratsiyasi ning 5-moddasida:  Hech 
kim qiynoqqa yoki shafqatsiz, g ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni 
xo rlovchi muomala va jazoga duchor etilmasligi kerak ,   deyi-
ladi
1
.  Fuqarolik va siyosiy huquqlar to risida gi xalqaro Pakt-
ning 7-moddasida:  Hech kim azob-uqubatga solinmasligi va 
                                                
1  Inson huquqlari bo yicha xalqaro shartnomalar. To plam (o zbekcha nashr). Ma sul 
muharrir A.X. Saidov.   T.: Adolat, 2004. 

---

 
84 
unga nisbatan shafqatsiz, noinsoniy yoki qadr-qimmatni xo rlovchi 
muomala qilinmasligi yoki jazolanmasligi kerak... ,   deyiladi
1
. 
Ushbu hujjatlarda nazarda tutilgan qoidalar O zbekiston Respub-
likasi Konstitutsiyasining 26-moddasida mustahkamlab qo yilgan. 
Unga ko ra, hech kim qiynoqqa solinishi, zo ravonlikka, shaf-
qatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi 
tazyiqqa duchor etilishi mumkin emas. 
Bugungi kunda xalqaro miqyosda qiynoqqa solish va boshqa 
shafqatsiz, g ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kasituvchi muoma-
la hamda jazo turlarini qo llashni taqiqlovchi hujjatlar:  Harbiy 
asirlar bilan qilinadigan muomala to risida gi Jeneva Konven-
siyasi
2
,  Barcha xomiylik ostidagi hududlarda tan jazosini butun-
lay bekor qilish maqsadida tezkor choralar ko rish to risida gi 
BMT Bosh Assambleyasining tavsiyalari
3
,  Mahbuslar  bilan 
muomala qilishning minimal standart qoidalari
4
,  Barcha shaxs-
larni qiynoq va boshqa shafqatsiz, rahmsiz yoki insonning qadr-
qimmatini xo rlaydigan muomala va jazo turlaridan himoya 
qilish to risida gi Deklaratsiya
5
,  Huquq-tartibotni  saqlash 
yuzasidan mansabdor shaxslarning axloq Kodeksi
6
,  Mahbus-
                                                
1  O zbekiston Respublikasi ushbu hujjatga O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi-
ning  1995-yil  31-avgustdagi  127 I-son  Qaroriga  muvofiq  qo shilgan.  O zbekiston  
Respublikasi uchun 1995-yil 28-dekabrdan kuchga kirgan.  
2  
O zbekiston  Respublikasi  ushbu  Konvensiyaga  O zbekiston  Respublikasi  Oliy 
Kengashining 1993-yil 3-sentabrdagi 946 XII-sonli Qaroriga asosan qo shilgan// 
zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1993-yil, 9-son, 346-modda. 
3  BMT Bosh Assambleyasining 1950-yil 2-dekabrdagi 44V-Rezolyutsiyasi bilan tas-
diqlangan. //Ïðàâà ÷åëîâåêà. Ó÷åáíèê/Îòâ. Å.À. Ëóêàøåâà.   Ì.: Hîðìà èíôðà, 
1999.   Ñ. 60 61. 
4  EKOSOSning 1957-yil 31-iyuldagi 663 C1-raqamli rezolyutsiyasi va 1977-yil 13-may-dagi 
2076 (I.XXII)-rezolyutsiyasi bilan ma qullangan.// Ïðàâà ÷åëîâåêà: Ó÷åáíèê/ Îòâ. 
Å.À. Ëóêàøåâà.   Ì.: Íîðìà èíôðà, 1999.   Ñ. 60 61. 
5  EKOSOSning 1975-yil  9-dekabrdagi 34523452/XXX-raqamli rezolyutsiyasi bilan 
ma qullangan.//Ïðàâà ÷åëîâåêà. Ó÷åáíèê/ Îòâ. Å.À. Ëóêàøåâà.   Ì.: Íîðìà 
èíôðà, 1999.   Ñ. 60 61.
 
6  1979-yil 17-dekabrdagi Huquq-tartibotni saqlash yuzasidan mansabdor shaxslarning 
axloq Kodeksi. O zbekiston Respublikasi mazkur kodeksga O zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisining 1997-yil 30-avgustdagi 507 I-sonli Qaroriga asosan qo shilgan. 
// O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1997-yil, 9-son. 
263-modda. 

---

 
85 
lar yoki hibsga olingan shaxslarni qiynoq hamda jazolashning 
qattiq, shafqatsiz, insoniylikka zid yoki qadr-qimmatni kamsi-
tuvchi turlaridan himoya qilishda sog liqni saqlash xodim-
larining, ayniqsa, shifokorlarning roliga taalluqli tibbiyot etikasi 
prinsiplari
1
,  Irqiy kamsitishning barcha shakillarini tugatish 
to risida gi Xalqaro Konvensiya
2
,  Qiynoq hamda muomala va 
jazolashning qattiq, shafqatsiz, insoniylikka zid yoki qadr-
qimmatni kasituvchi turlariga qarshi Konvensiya
3
,  Qanday 
shaklda bo lmasin, hibsga yoki qamoqqa olingan barcha shaxs-
larni himoya qilish prinsiplari turkumi
4
 qabul qilingan. 
BMT tomonidan 1984-yil 10-dekabrda qabul qilingan  Qiy-
noq hamda muomala va jazolashning qattiq, shafqatsiz, inso-
niylikka zid yoki qadr-qimmatni kamsituvchi turlariga qarshi 
Konvensiya
5
 qiynoqlarning oldini olishga qaratilgan maxsus 
hujjat sanaladi. Konvensiya BMTning konvensiyaviy hujjatlari-
dan biri hisoblanadi. 2012-yilning boshiga kelib Konvensiyani 
                                                
1  EKOSOSning 1982-yil 18-dekabrdagi 37/194-raqamli rezolyutsiyasi bilan ma qul-
langan./Huquqni muhofaza qilish organlariga oid xalqaro hujjatlar./Ma sul 
muharrir A.X. Saidov.   T.: Adolat, 2004.   167-bet. 
2  1966-yil 16-dekabrdagi  Irqiy kamsitishning barcha shakillarini tugatish to risida gi 
Xalqaro Konvensiya// Mazkur Konvensiyaga O zbekiston Respublikasi O zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 31-avgustdagi 129 I-sonli Qaroriga asosan 
qo shilgan.// O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995-yil, 
9-son, 204-modda. 
3  Mazkur  Konvensiyaga  O zbekiston  Respublikasi O zbekiston  Respublikasi Oliy 
Majlisining 1995-yil 31-avgustdagi 130 I-sonli Qaroriga asosan qo shilgan.// 
zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995-yil, 9-son, 205-modda. 
4  1988-yil 9-dekabrdagi Qanday shaklda bo lmasin, hibsga yoki qamoqqa olingan 
barcha shaxslarni himoya qilish prinsiplari turkumi/Huquqni muhofaza qilish 
organlariga oid xalqaro hujjatlar./Mas ul muharrir A.X. Saidov.   T.:  Adolat , 
2004.   155 165-betlar. 
5  Izoh:  Ushbu Konvensiya 1984-yil 10-dekabrda BMTning 39 46-sonli rezolyutsiyasi 
bilan imzolangan, 1987-yilning 21-yanvarida dunyoning 20 ta mamlakati tomonidan 
ratifikatsiya qilingan, 1987-yil 26-iyundan kuchga kirgan, 1987-yil 11-noyabrda e lon 
qilingan. Mazkur Konvensiyaga O zbekiston Respublikasi O zbekiston Respubli-
kasi Oliy Majlisining 1995-yil 31-avgustdagi 130 I-sonli Qaroriga asosan qo shil-
gan.//O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995-yil, 9-son, 
205-modda. 

---

 
86 
120 dan ortiq davlat ratifikatsiya qildi yoki imzoladi
1
. Ushbu 
Konvensiyani O zbekiston Respublikasi 1995-yil 31-avgustda 
ratifikatsiya qildi.  
Qiynoq hamda muomala va jazolashning qattiq, shafqat-
siz, insoniylikka zid yoki qadr-qimmatni kamsituvchi turlariga 
qarshi Konvensiya  33 moddadan iborat bo lib, uning xususiyat-
lari quydagilardan iborat: