Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva



Download 6,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet77/114
Sana03.08.2021
Hajmi6,69 Mb.
#137685
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   114
Bog'liq
Iqtisodiy geografiya

2.  Qishloq xojaligi yer fondi
Q ishloq  x o ‘jaligi  tarm o g ‘i  rivojlanishida  u nda  bevosita 
ishlatiladigan  yer  va  u n d a n   foydalanish  m u h im   aham iyat  kasb 
etadi.  0 ‘zbekiston  R espublikasining  um u m iy   yer  m aydoni 
44896,9  m ing  ga  b o ‘lib,  sh u n d an   99  foizi  turli  xil  korxona. 
tashkilot  va  m uassasalar,  ferm er  x o ‘jaliklari  va  fuqarolar 
foydalanadigan  yerlar  b o ‘Isa,  bu  yerlam ing  3714,7  m ing 
gektarini 
sug‘oriladigan 
yerlar 
tashkil 
qiladi. 
Q ishloq 
x o ‘jaligidagi  yerlardan  foydalanishda  ularni  8  toifaga  ajratiladi. 
B uning  eng  asosiysi  qishloq  x o ‘jaligida  foydalanadigan  yerlar 
hisoblanadi.  U shbu  toifadagi  y erlar  m am lakatim izda  20487,7 
m ing  ga  b o ‘lib,  u jam i  yer  fondining  46,1  foizini  tashkil  qiladi. 
K eyingi  o ‘rind a  zaxira  yerlar  (10389,4  m ing  ga)  ham da 
o ‘rm o n   fondi  yerlari  turad i  (4274,3  m ing  ga).
R espublikada  barcha  ekin  ekiladigan  yerlar  ikki  qism dan 
iborat:  sug‘oriladigan  h am da  lalm i  yerlar.  U m um iy   ekin 
ekiladigan  yer  m aydoni  3708,4  m ing  ga  (2010  y.)  b o ‘lib,  bu 
jam i  qishloq  x o ‘jaligida  foydalanadigan  yerlarning  18,1  foiziga 
teng,  sug‘oriladigan  yerlar  esa  3714,7  m ing  gani  tashkil  etadi. 
Tabiiy  holda  sug‘oriladigan  yoki  lalm i  (bahorikor)  yerlar 
Q ashqadaryo,  Jizzax,  S am arqand,  Surxondaryo,  N avoiy  va 
T oshkent 
viloyatlarida 
uchraydi. 
Q ishloq 
x o ‘jaligida 
foydalanadigan  boshqa  yerlar  orasida  yaylovlar  keskin  ajralib 
turadi.  U larning  um um iy  m aydoni  4052,0  m ing  ga  yoki 
qishloq  x o ‘jaligida  foydalanadigan  yerlam ing  93,1  foizini 
tashkil  etadi. 
K o ‘p  yillik  daraxtzorlar  3298 
m ing  ga, 
pich an zorlar  107  va  b o ‘z  yerlar  82  m ing  ga  (1-rasm ).
138


И   E k i n  y e r l a r
13  L alm i  y e rla r
В   K o ‘p y illik  
d a ra x tz o rla r 
£3  B o ‘z  terlar
В   P ic h a n z o rla r
В   Y ay lo v lar
1-rasm.
  0 ‘zbekiston  Respublikasi  qishloq  xo‘jaligida  foydalanadigan 
yer  turlari  (01.01.2011  y.).
1991-2011  yillar  davom ida  qishloq  xo‘jaligiga  m o ‘ljallan- 
gan  yerlar  m iqdori  respublikada  10903  m ing  gektarga  qisqardi. 
Bunga  boshqa  turdagi  yerlam ing  birm u n ch a  k o ‘payishi  sabab 
bo 'lgan.  2011-yil  1  yanvar  holatiga  k o ‘ra  qishloq  xo‘jalik 
yerlari  respublika  um um iy  yer  m aydonining  57,5  foiziga  teng. 
Q olgan  42,5  foizi  o ‘rm onlar,  butazorlar,  va  boshqa  yerlardan 
iborat.  Bu  k o ‘rsatkich  m am lakat  m iqyosida  Q oraqalpog‘iston 
Respublikasi  34,3  foizdan,  N avoiy  viloyatidagi  81,0  foizgacha 
farq  qiladi.  N isb atan   yuqori  k o ‘rsatkichlar  S am arqand  va 
Q ashqadaryo  viloyatlarida  (76-77% ),  F arg‘ona,  T oshkent, 
X orazm ,  N am an g an   viloyatlarida  esa  nisbatan   uning  darajasi 
past  (45-55% ).  B archa  d eh q o n   x o ‘jaliklaridagi  ekin  ekiladigan 
yerlarning  um um iy  m aydonida  46,1  foizini  donli  ekinlar,  23,9 
foizini  sabzavotlar,  11,5  foizini  kartoshka  egallagan.  X uddi  shu 
k o ‘rsatkichlar  ferm er  x o ‘jaliklarida  quyidagicha:  ja m i  donli 
ek in lar  45,3;  paxta  42,0;  sabzavotlar  1,9;  kartoshka  0,5  foiz  va 
boshqalar  tashkil  etadi  (2010  y).
Q ishloq  xo‘jaligida  foydalanadigan  yerlar  ichida  sug‘orila- 
digan  yerlar  katta  aham iyatga  ega.  Eng  so ‘nggi  yillarda,  garchi 
qishloq  xo‘jaligiga  m o ‘ljallangan  yerlam ing  u m um iy  m aydoni 
qisqargan  bo  Isada,  bevosita  ekin  ekiladigan  yerlar  biroz 
kengaygan.  Ju m ladan,  u lar  2003-2009-yillar  orasida  taxm inan 
18  m ing  gektarga  k o ‘paygan.  Sug‘oriladigan  yerlar  Jizzax, 
Q ashqadaryo  va  A ndijon  viloyatlari  hisobidan  birm u n ch a
139


k o ‘paydi.  Shuningdek,  T oshkent,  Sirdaryo  viloyati  ham da 
Q oraqalpog‘iston da  h am   ijobiy  o bzgarishlar  r o ‘y  berdi.  Ayni 
vaqtda,  Jizzax  viloyatida  2000-yilda  sug‘oriladigan  ekin  yerlar
256,6  m ing  ga,  2011-yilda  esa  264,5  m ing  ga;  shunga  m os 
holda,  Q ashqadaryoda  417,7  va  424,1  m ing  ga;  poytaxt 
viloyatida-298,9  va  305,1  m ing  gani  tashkil  etdi.  A ksincha, 
sug‘oriladigan  yer  m aydonlari 
S am arqand, 
Surxondaryo, 
F arg‘ona, 
X orazm  
kabi 
viloyatlarda 
biroz 
qisqardi. 
Sug‘oriladigan  ekin  yerlari ju d a   kam   b o ‘lgan  N avoiy viloyatida 
h a m   92,1  m ing  gad an   va  91,0  m ing  ga  tushdi.  U m u m a n  
olganda,  sug‘oriladigan  ekin  yerlar  m aydoni  kattaligi  b o ‘yicha 
Q ashqadaryo,  Q oraqalpog‘iston  Respublikasi  va  T oshkent 
viloyati,  Jizzax,  Surxondaryo  ham da  S am arqand  viloyatlari 
ajralib  turadi.  N avoiy  viloyatini  hisobga  olm aganda,  qolgan 
m intaqalarning  h ar  birida  b u n d ay   yerlar  200  m ing  gektardan 
kam   em as.
Q ishloq  xo‘jalik  yerlari  tarkibida  yaylovlar  h am   katta 
m ay do nlam i  egallaydi.  R espublika  yer  fondining  46,7  foizin 
p ich anzor  va  yaylovlar,  14,0  foiz  ekin  yerlar,  7,0  foiz 
o ‘rm o nzorlar  tashkil 
qiladi. 
Ju m ladan , 
Q oraqalpog‘iston 
Respublikasi,  N avoiy  va  Buxoro  viloyatlarida  p ic h an zo r  va 
yaylovlar  k o ‘p.  Eng  katta  yaylovlar  N avoiy  viloyati  (42,2  %), 
Q oraqalpog‘isto n  R espublikasi  (23,0  % ),  Buxoro  (12,4  %)  va 
Q ashqadaryo  viloyatlarida  (7,0  %)  joylashgan.  Y aylovlar 
qishloq  x o ‘jaligining,  chorvachilik  tarm o g‘ini  xususan,  u nd a 
g o ‘sht, 
ju n -g o ‘sht 
y o ‘nalishini 
rivojlantirishda 
alohida 
aham iyat  kasb  etadi.  A m m o  shunga  qaram asdan,  yaylovlar 
m aydoni  yildan-yilga  qisqarib  borm oqda.  A ksariyat  viloyatlar 
yer  m aydonida  bun day  yerlar  ulushi ju d a   kichik.
Respublikam izda 
2 00 8-20 12-yillarga 
m o ‘ljallangan
sug‘oriladigan  yerlarning  m eliorativ  h o latini  yaxshilashga 
qaratilgan  davlat  dasturi  qabul  qilingan.  M azkur  m aqsadli 
dasturga 
b inoan, 
Q oraqalpog‘iston 
Respublikasi, 
Jizzax, 
N avoiy,  Sirdaryo  va  boshqa  viloyatlarda  drenaj  va  kollektorlar, 
zovurlar  qayta  ta ’m irlan m oq da,  yerlarning  sh o ‘rini  yuvishga, 
tarm o qd a  m odernizasiyalashga  alo hid a  e ’tibo r  qaratilm oqda. 
U m u m iy   qishloq  xo‘jaligi  m aqsadida  ajratilgan  yerlarning  -
4


qism i  birgina  N avoiy  viloyatiga  to ‘g ‘ri  keladi; 
Buxoro, 
Q oraqalpog‘iston  Respublikasi,  Q ashqadaryo  viloyatlari  h am  
bu 
b orada 
yetakchi 
hisoblanishadi. 
M azkur 
h ud udlar 
respublikadagi jam i  qishloq  x o ‘jaligiga  m o lja lla n g a n   yerlarning 
-   qism idan  к о ‘prog1 ini  egallaydi.
4
R espublika  P rezidenti  ta ’kidlaganidek,  « aw alo,  yerlarning 
unum dorligini  oshirishga  alohida  e ’tib o r  qaratish  lozim . 
H ozirgi  vaqtda  yurtim izda  jam i  sug‘oriladigan  yerlarning 
qariyib  49  foizi  turli  darajada  sho ‘rlangan  b o ‘lib,  buning 
qariyib  18  foizi  kuchli  va  o ‘rta  darajada  sh o‘rlangan  yerlardir, 
23  foizdan  ortig‘i  esa  boniteti  past  yerlar  toifasiga  kiradi. 
M eliorativ 
h o lati 
qoniqarsiz 
yerlam ing 
katta 
qismi 
Q oraqalpog‘iston  Respublikasi,  X orazm ,  Buxoro,  Jizzax  va 
F arg ’o n a  viloyatlariga  to ‘g‘ri  keladi».1  Q ishloq  x o ‘jaligida  ekin 
ekiladigan  yer  m aydonining  45,3  foizi  donli  ekinlar  egallagan, 
shu nd an   bug‘doy  39,5  foiz  yerga  ekiladi.  Ikkinchi  o ‘rinda 
texnika  ekinlari  38,2  foiz  yerda  ekiladi.  B uning  h am   asosiy 
qism i  paxta  ekinlariga  to ’g’ri  keladi.  2000-2010  yillarda 
texnika  ekin  m aydonlarida  qisqarish  ro ‘y  berdi,  aksincha, 
donli  ekinlar,  kartoshka,  poliz  ekinlari  va  sabzavotlar  m ay d o n ­
lari  kengaydi  (3-jadvalga  qarang).  X uddi  shunday  qisqarish 
sholi  ekin  m aydonlarida  h am   kuzatildi,  y a’ni  ularning 
m aydoni  3,5  foizdan  1,9  foizga  tushdi.
M am lakatim iz 
qishloq 
x o ‘jalik 
geografiyasining 
shakllanishida  hu du dlarning  yer  fondi,  un in g   tarkibi  bilan  bir 
qatord a  agroiqlim iy  resurslar,  y a’ni  nam lik  (suv),  haro rat  va 
tuproq,  m eh n at  resurslari,  u larning  ish  m alakalari  kabi  om illar 
m uhim   rol  o ’ynaydi.
O 'zbek iston da  issiq  kunlar  k o ‘p,  vegetatsiya  davri  uzoqligi 
bois,  b a’zi  qishloq  x o ‘jalik   m ahsulotlarini  b ir  yilda  2-3  m arta- 
d an   hosilini  olish  im konini  beradi.  Qolaversa,  m intaqalarning 
tuproqlari  ham   (asosan  b o ‘z  yoki  sur  tu pro qlar  k o ‘p  tarqalgan) 
agroiqtisodiyot  rivojlanishiga  an ch a  qulaylik  yaratadi.  Biroq, 
qishloq  x o ’jaligining  respublikadagi  m u am m oli  to m o n i  bu  suv 
resurslari 
bilan 
ta ’m inlanishidir. 
M ayjud 
m a ’lum otlarga
1  И.А.  Каримов.  Барча  режа  ва  дастурларимиз  ватагамиз  тарақкцбтани  юксалтириш,  халқимиз 
фаровонлипши ошнришгахизмат киладн.-Т.: Узбекистон, 2011.  Б 26.
141


qaraganda,  suv  resurslarining  tax m in an   10  foizi  respublikada 
shakllanadi,  xolos.  Q olgan  qism i  m u h im   gidrologik  m anbalar, 
ya’ni  A m udaryo,  Sirdaryo  va  Z arafsh on   kabi  transchegaraviy 
xarakterga  ega  b o ig a n   daryolar  hisobiga  ta ’m inlanadi.  Bu 
daryolar  asosan  q o ‘shni  davlatlar  —  T ojikiston  va  Q irg‘iziston 
h u d u d id an   boshlanadi.  Shu  bois,  m ayjud  suv  resurslaridan 
un u m li  foydalanish,  sug‘orm a  d eh qonchilikda  yangi  texnolo- 
giyalam i  joriy  qilish,  q o ‘shni  m am lak atlar  bilan  o ‘zaro, 
xalqaro  m e ’y or  va  q o id alard an   kelib  c h iq q an   hold a,  suv 
resurslarini  oqilo na  taqsim lash  respubUka  ijtim oiy-iqtisodiy 
rivojlanishining  eng  dolzarb  m uam m osidir.

Download 6,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish