Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva


  Mehnat resurslari hamda handligi muammolari



Download 6,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet67/114
Sana03.08.2021
Hajmi6,69 Mb.
#137685
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   114
Bog'liq
Iqtisodiy geografiya

4.  Mehnat resurslari hamda handligi muammolari
0 ‘zbekiston  Respublikasi  P rezidem ining  2007-yilda  m am - 
lakatni  ijtim oiy-iqtisodiy  rivojlantirish  yakunlari  va  2008-yilda 
iqtisodiy  islohotlarni  chuqurlashtirishning  eng  m u h im   ustivor 
y o ‘nalishlariga  bag‘ishlangan  m a ’ruzasida  «Uchinchi  ustuvor 
yo‘nalish-aholmi  ish  bilan  ta ’minlashni  yanada  yaxshilash  va 
uning  farovonligini  oshirishning  eng  muhim  yo‘nalishi  sifatida 
kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik,  xizmat  ko‘rsatish  va 
kasanachilik  sohalarini  qo‘llab-quwatlash  va  rivojlantirishni 
rag‘batlantirishdan  iborat»1,  deb  belgilashi  bejiz  em as.  X uddi 
shu  m a ’ruzada  keltirilishicha,  respublika  aholisi  u ch u n   bir 
yilda  630  m ingdan  ortiq  yangi  ish  o ‘rinlari  yaratildi  va  uning
1 Халқ сўзн газетасн, 2008 йил,- №  28. Б.З.
113


u ch d an   ikki  qism i  qishloq joylardadir.  B un dan   tashqari,  yangi 
ish  o ‘rinlarining  65  foizga  yaqini  kichik  biznes  va  xizm at 
k o ‘rsatish  tarm oqlari,  20  foizdan  ortig‘i  esa  kasanachilik 
sohasiga  to ‘g ‘ri  k elad i.1
M eh n at 
resurslarini 
tahlili  b o zo r  iqtisodi 
sharoitida 
ulardan  foydalanish  su r’ati,  soni  va  sifatiga  b o ‘lgan  talab 
o'zgarib  borayotganligidan  dalolat  beradi.  Shu  boisdan  h am  
m am lakatda  o ‘sib  borayotgan  aholi  tu rm u sh   darajasini  yanada 
oshirish,  aholi  bandligi  va  u  b ilan  b o g ‘liq  m u a m m o lam i  hal 
etish   islohotlarning  m u h im   vazifasiga,  y o ‘nalishiga  aylandi.
A holining  m ehn atd a  faolligi  va  ijtim oiy  ishlab  chiqarishda 
ban d  b o ‘lgan  m ehnatga  layoqatli  aholi  salm og‘i  m ehn at 
resurslaridan 
foydalanishning 
m ezonini 
belgilaydi 
0 ‘zbekistonda  bu  m ezo n  99,8  %  d an   ziyoddir.  Ishlab  ch iq a­
rish,  m ehn at  qilish  qobiliyatiga  ega  b o ‘lgan,  m urakkab 
ijtim oiy-iqtisodiy  kategoriya  hisoblangan  m eh n at  resurslari 
jam iyatning  ijtim oiy-dem ografik  rivojlanishi  bilan  birgalikda 
vujudga  keladi.  A niqroq  qilib  aytganda,  aholining  tabiiy, 
sotsial, 
m exanik 
harakati 
natijasida 
m eh nat 
resurslari 
shakllanadi,  rivojlanadi  va  taqsim lanadi.
M eh n at 
resurslarining 
m anbai 
m am lakat 
aholisidir. 
A holining  faqat  m ehnatga  yaroqli  qism igina  m e h n at  resurslari 
hisoblanadi.  0 ‘zbekistonda  m eh n at  resurslariga  16  d an   59 
yoshgacha  b o ‘lgan  erkaklar  va  16  d an   54  yoshgacha  b o ‘lgan 
ayollar  kiritiladi.  U   m am lakat  aholisining  ta x m in an   yarm ini 
tashkil 
etad i2. 
Respublikadagi 
qulay 
ijtim oiy-dem ografik 
vaziyat 
m ehn at 
resurslari 
shaklanishini 
yuqori 
su r’atda 
ta ’m inlashga 
xizm at 
qilm oqda. 
Shu 
boisdan 
m am lakat 
rahbariyati  m ustaqillikning  dastlabki  k un laridano q  aholining 
barcha  qatlam ini  ijtim oiy  him oya  qilishni  o ‘z  oldiga  m aqsad 
qilib  q o ‘ydi.  Bu  b o rada  qato r  davlat  aham iyatiga  ega  dasturlar 
qabul  qilindi  va  u lar  sam arali  hayotga  tatb iq   etilm oqda.  Bozor 
iqtisodiga  o ‘tish  va  iqtisodiyotni  m odem izatsiyalash  davrida 
m e h n at  resurslariga  b o 'lg an   talab  va  aholining  bandlik 
k o ‘rsatkichlari  bo zor  ehtiyojlaridan  kelib  chiq qan   holda 
am alga  oshiriladi.  M ustaqillik  davrida  ishlab  chiqarishda
1 Халқ сўзн газетаси,  2008 йил,- Jfe 28. Б.З.
2 Тўхлиев Н. ва бошқ. Ўзбекистон икгасодиёти асослари.-!.: 2006. Б.31.
114


x o ‘jalik   yuritishning  turli  shakllari  paydo  b o ‘ldi,  ayrim  
tarm o q lar  faoliyatida  o ‘zgarisW ar  r o ‘y  berdi.  Ju m lad an ,  1990- 
yilda  aholining  41,5  foizi  nodavlat  sektorida  b an d   b o ‘lgan 
b o ‘lsa,  2010-yilda  79,1  foiz  aholi  nodavlat,  atiga  20,9  foizi 
davlat  sektorida  ishlashm oqda.  Oxirgi  5  yilda  iqtisodiyotning 
b arch a  tarm oqlarida  3,8  m lnga  yaqin  yangi  ish  o ‘rinlari 
yaratildi,  shuning  74  foizi  kichik  biznes  va  xususiy  tadbir- 
korlikka  to ‘g ‘ri  keladi.
M ustaqillik 
yillari 
respublikada 
m eh natga 
qobiliyatli 
yoshlarning  m a ’lum otlilik  darajasi,  m alakasi  an ch a  ortdi. 
M asalan,  1989-yilda  iqtisodiyotda  b an d  b o ‘lganlardan  atigi 
12,7  foizi  oliy  m a ’lum otli,  21,4  foizi  tugallanm agan  oliy  va 
o ‘rta  m axsus  bilim iga  ega  b o ‘lgan  b o ‘lsa,  2010-yilga  kelib  oliy 
m a ’lum otlilar  3,9  punktga  k o ‘paygan  holda,  o ‘rta  m axsus, 
o ‘rta  h am d a  to ‘liqsiz  o ‘rta  m a'lu m o tlila rd a  1,1  punktga 
kam ayish  hodisasi  ro ‘y  bergan.  M avjud  m an b alar  iqtisodiyotda 
b and   b o ‘lgan  aholi  m a ’lum otlilik  darajasida  o ‘rta  va  to ‘liqsiz 
o ‘rta  m a ’lum otlilar  hissasi  yuqoriligini,  b iro q   u ning  ulushi 
b organ  sari  oliy  va  o ‘rta  maxsus  m a ’lum otiga  ega  band 
aholining  m iqdori  ortishi  hisobiga  qisqarib  borayotganligini 
k o ‘rsatm oqda.  A yniqsa,  tadqiqot  davrida  ayollar  o ‘rtasida  oliy 
va 
o ‘rta 
m axsus 
m a ’lum otiga 
ega 
band  
ahoU 
ulushi 
erkaklam ikiga  nisb atan  yuqori  b o ‘lgan  h olda  tezlik  bilan 
rivojlandi.  Ju m ladan ,  1989-yilda  oliy  m a ’lum otli  ayollam ing 
jam i  b an d   b o ‘lganlardagi  ulushi  erk aklardan   1,2  punktga  kam  
b o ‘lgan b o ‘lsa,  2010-yilda  1,1  punktga  yuqori  b o ‘ldi.
K ad rlar  tayyorlash  milUy  dasturining  qabul  qilinishi  va  bu 
asosda  maxsus  k asb -h u n ar  kollejlari  tizim ining  rivojlanishi 
ijtim oiy  ishlab  chiqarishga  kelayotgan  yoshlarning  aksariyati, 
o ‘rta  m axsus  bilim iga  ega  b o ‘lishiga  sabab  b o ‘lm oqda.  Buning 
natijasida,  birgina  2000-2010  yilning  o ‘zida  respublikaning 
b arch a  viloyatlari  iqtisodiyot  tarm oqlarida  b and   b o ‘lgan 
aholining  oliy  va  o ‘rta  maxsus  m a'lu m o tid ag ilar  ulushi  1,2-2,0 
m artaga  ortdi,  o 'rta   va  to ‘liqsiz  o ‘rta  m a ’lum otidagilarda  esa 
shuncha  m iqdorda  kam ayish  ro ‘y  berdi.  M azkur  yillar  orasida 
iqtisodiyotda  b an d   aholining  m a ’lum otlilik  darajasida  oliy 
m a ’lum otlilar  ulushi  Jizzax  va  X orazm   viloyatida  2  barobarga, 
T o shk en t 
shahri 
va 
viloyatida 
1,1-1,2 
m arta, 
qolgan 
viloyatlarda  esa  1,5  m artaga  k o ‘paygan.  0 ‘rta  maxsus  m a ’lu-
115


m otiga  ega  b an d   aholi  salm ogbi  va  salohiyati  h am   viloyatlar 
m iqyosida  o ‘rtach a  1,2-1,8  m artaga  o ‘sgan.
Statistik  m a ’lu m o tlar  tahlili,  respublika  aholisining  60,5 
foizi  m ehnatga  layoqatli  yoshdagi  aholi  va  b uning  74,4  foizi 
bugungi 
kun da  iqtisodiy  faol 
aholi 
(IF A ) 
hisoblanadi. 
0 ‘zbekiston  aholisi  m uttasil  tabiiy  k o ‘payib  borishi  natijasida, 
m eh n at  resurslari  soni  va  salm og‘i  h am   o ‘sib  boryapti. 
M asalan,  respublikada  m e h n at  resurslari  soni  1991-yilda 
10213,2  m ing,  2012-yilda  16123,6  m ing  kishiga  yetdi  yoki 
barch a  yillarda  jam i  m am lakat  aholisining  teng  yarm i  va 
u n d an   k o ‘pini  tashkil  etdi.  U m u m m am lak at  aholisi  tarkibida 
m eh n at  resurslari  salm og‘i  yildan-yilga  ortib,  aksincha,  bu 
m eh n at  resurslarining  iqtisodiyotda  b and   b o ‘lganlari  hissasi 
kam ayib  borishi  kuzatiladi.  C h u n k i,  1991-yilda  b archa  m ehn at 
resurslarining  80,8  foizi  iqtisodiyotda  b an d  b o ‘lgan  b o ‘Isa, 
2001-yilda  71,3  foiz,  2012-yilda  72,1  foizni  tashkil  etdi.
Iqtisodiy  islohotlar  davrida  aholining  tarm o q lar  b o ‘yicha 
bandligi  dinam ikasi  va  tarkibida  q ato r  o ‘zgarishlar  ro ‘y  berdi. 
B unday  rivojlanish  xususiyati  b arch a  tarm o q lar  va  sohalar 
u ch u n   ham   qayd  etildi,  biroq  birgina  qishloq  xo‘jaligida  band 
b o ‘lganlar  nisbiy  m iqdori  kam aydi.  A ksincha,  sanoat,  qurilish, 
tran sp o rt  ham da  xizm at  k o ‘rsatish  sohalarida  b an d lar  hissasi 
ortib  bordi.  S anoat,  qishloq  xo‘jaligi  va  qurilish  respublika 
aholisi  bandligini  yuqori  darajada  ta ’m inlash  im koniyatiga  ega 
tarm o q lar  hisoblanadi. 
Shu  boisdan, 
iqtisodiyotda  band 
b o ‘lgan  aholining  teng  yarm i.  y a’ni  47,6  foizi  shu  tarm oqlarga 
tegishli.  H olbuki,  1989-yilda  bu  k o ‘rsatkich  60,3  foizni  tashkil 
etgan.  X uddi  shunday  qishloq  xo‘jaligida  aholi  bandligi  1991- 
yilda  41,9  foizni  tashkil  etgan  b o ‘lsa,  2010-yilda  25,2  foizga, 
san o atd a  esa  14,3  foizdan  13,2  foizga  tushdi.  M ulkchilik 
shakllari  b o ‘yicha  aholi  bandligi  taqsim otida  eng  kichik  ulush 
chet  el  investitsiyasi  asosidagi  korxonalarda  ishlaydiganlar 
hisoblanadi.
0 ‘zbekistonda 
zam onaviy 
ilm iy-texnika 
yutuqlari 
va 
texnologiyalarni  o ‘zlashtiruvchi  ch u q u r  bilim  va  m alakaga  ega, 
yuqori  sifatli  xizm at  k o ‘rsatish  darajasidagi  m utaxassislam ing 
yetishib  kelayotganligi  aholiga  xizm at  k o ‘rsatish  sohasida 
ban d lar  soni  va  salohiyati  ortishida  bosh  om illardandir. 
Ju m ladan,  1989-2010-yillarda  savdo  va  u m um iy  ovqatlanishda
U 6


aholi  bandligi  2,6  m artaga,  sog‘liqni  saqlash,  sport  va  aholini 
ijtim oiy  him oyalashda,  uy-joy,  k om m u nal  x o ‘jalikda  1,8, 
ta ’lim ,  san ’at,  fan,  tran sp o rt  va  aloqada  bu  k o ‘rsatkich  m os 
ravishda  1,4  va  1,1  barobarga  k o ‘paydi.  Shu  boisdan  ham , 
ay nan  x izm at  k o ‘rsatish  sohasida  aholi  bandligi  1991-yilda
35,6  foiz  b o ‘lgan  b o ‘lsa,  2010-yilda  52,4  foizga  k o ‘tarildi. 
B ulardan  ja m i  m am lakat  iqtisodiyotda  band  aholining  13,8  % 
ini  o ‘zida  m ujassam lashtirgan  ta ’lim   sohasida  ayollar  bandligi 
yuqori.  Biroq,  k o ‘rilayotgan  tarm oq da  ayollar  bandligi  1999- 
2 0 10-yillarda  7,4  m artaga 
qisqardi. 
Shuningdek, 
savdo, 
um um iy  ovqatlanish  va  aholiga  m aishiy  xizm at  k o ‘rsatish 
sohalarida  ja m i  aholining  13,0  foizi  b and   b o ‘lgan  holda, 
ularning  52,2  %i  ayollardan  iborat.
E rkin  iqtisodiyot  sharoitida  b ozo rlar  tizim ining  taraqqiy 
etishi  va  u  bilan  ch am b archas  xizm at  k o ‘rsatish  sohalarining 
avj  olganligi, 
tabiiyki 
bu  sohalarda  bandlikni 
oshiradi. 
R espublika 
iqtisodiyot 
tarm oqlarida 
band 
b o ‘lgan  jam i 
aholining  atigi,  7,5  foizini  qam rab  olgan  sog‘liqni  saqlash, 
sport  va  ijtim oiy  t a ’m in o t  sohalarida  ishlovchilar  soni  yildan- 
yilga  ortib  borm oqda.  Q olaversa,  bu  sohalarda  ayollar  bandligi 
yuqori  b o ‘lib,  y a’ni  74  foizni  tashkil  etadi.  M azku r  sohalarda 
aholining  ko‘p  b and   b o ‘lishi  m in taq alar  ijtim oiy-dem ografik 
vaziyati  yaxshilanishida  m uh im   aham iyatga  egadir.

Download 6,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish