Yer sharida aholi sonining o ‘sLsh sur’ati, foizda
M intaqalar
Y il ar
Prognoz
1955-1984
1985-1999
2000-2025
D unyo bo ‘yicha
1,9
1,6
1,2
Yevropa
0.7
0,3
0,1
Osiyo
2Д
1,6
1,0
Afrika
2.6
3,1
2,5
SH im oliy Amerika
1,3
0,8
0,6
Lotin Am erikasi
2,0
2.0
1,4
Rossiya
1,3
0,8
0,6
Manba: Population Reference Bureau. 2011 World Population Data Sheet.
A holining m utlaq soni m u n tazam o ‘zgarib boradi. Aholi
ro ‘yxatlari yordam ida aholi m utlaq sonini o ‘zgarishini aniq
ifodalash m um kin. A holi m utlaq sonidagi o ‘zgarishlar aholi
soni m u n tazam k o ‘payib borsa ijobiy, agar aholi soni kam aysa
salbiy xususiyatga ega b o ‘lishi m um kin. M asalan, 0 ‘zbekiston-
da aholi m utlaq soni 1897-1989 yillarda o ‘tkazilgan aholi
ro ‘yxatlari oralig‘ida m u n tazam k o ‘payib borgan.
A holi soni asosan tabiiy va m exanik k o ‘payish orqali ortib
boradi. Tabiiy k o ‘payishda dem ografik jaray on lard an tu g‘ilish
va o ‘lim jarayonlari m u h im o ‘rin tutadi. T u g ‘lish va o ‘lim
jarayonlari natijasida, aholi ta k ro r b arpo b o ‘ladi, avlodlar
tu g ‘iladi. A holi tak ro r barpo b o ‘lishiga quyidagi om illar ta ’sir
k o ‘rsatadi:
Tabiiy-biologik;
Ijtim oiy-iqtisodiy;
Ijtim oiy-
m adaniy; Psixologik; D em ografik. Y er kurrasi aholisi 2012-
yilda 7 m illiarddan oshdi. B M T m a ’lum otlariga qaraganda,
dunyo aholisi 2015-yilgacha h ar yili 80-85 m illion kishidan
k o ‘payib boradi.
30
Statistik m a ’lu m o tlar k o ‘rsatishicha, yer shari aholisi XX
asr boshidan to hozirgi davrga q ad ar 3,5 m arta k o ‘paygan.
A holining tez su r'a t b ilan k o ‘payishi XX asrga to ‘g‘ri keldi va
bu asosan rivojlanayotgan davlatlar hisobiga b o ‘lm oqda. Agar
19 50 -1 9 9 0 yillarda aholi b u tu n yer sharida yiliga o ‘rtach a 1,8
% k o ‘paygan b o ‘lsa, rivojlangan davlatlarda esa bu k o ‘rsatkich
0,9 % ni va rivojlanayotgan davlatlarda esa 2,1 % ni tashkil
qiladi. 2000-yil a w a l yer sharida 200 m illion kishi yashagan va
uning aksariyati O siyoda joylashgan. H ozirga kelib yer yuzida
aholi quyidagicha tarqalgan:
• Y evropa (Rossiya Fedaratsiyasining Y evropa qism i bilan
birgalikda) 740 m ln
• Osiyo (Rossiya Fedaratsiyasining Osiyo qism i bilan
birgalikda) 4216 m ln
• A frika 1051 m ln
• A m erika 942 m ln
• Avstraliya va O keaniya 37 m ln
B M T prognoziga k oT a dunyo aholisi 2000-yil - 6 030 m ln
va 2005-yil - 6 550, 2011-yil - 7058 m ln, 2125-yil - 8082 m ln
kishiga yetadi.
XX
asm ing
ikkinchi
yarm ida
dunyoning
h am m a
m intaqasida aholining o ‘rtach a yillik o ‘sish su r’ati pasaydi,
Xorijiy Y evropada, bu, ayniqsa, sezilarli b o ‘ldi. F aqatgina
A frikada b u n d ay hodisa ro ‘y berm adi. M azkur qo ra m intaqad a
h am o n «dem ografik portlash» kuzatilm oqda.
2000-2025-
yillarda h am Afrikada bu holat saqlanib qoladi (1-jadval).
Oxirgi 30 — 40 yil ichida aholisi tez k o ‘payib borishi xos b o ‘l-
gan, rivojlanayotgan davlatlardagi dem ografik vaziyat qato r
m utaxassislarni «dunyoda aholi ortiqchaligi paydo b o ‘ladi»—
degan tashvishga h am olib keldi. R ivojlanayotgan davlatlarda
aholi k o ‘payishining asosiy sababi o ‘lim ning keskin kam ayishi,
tug ‘ilish darajasining yuqoriligi ham da o ‘rtach a u m r k o ‘rish
m u dd atining oshganligidir. H ozirgi paytda dunyo aholisining
deyarli 60 % H orijiy O siyoda, 15 % ga yaqini - A frikada, 13
% - A m erikada, 11 % H orijiyY evropada, 0,5 % - AvstraUya va
O keaniyada, ham da 6 % - M D H tarkibiga kirgan davlatlarda
istiqom at qilishadi. A holi sonining tez oshib borishi Afrika va
31
L otin A m erikasi davlatlarida kuzatilib, ularda aholi yiliga 2,5
- 3 % d a n k o ‘payib borm oqda.
2-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |