O’zbekiston respublika oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

12-chizma 
MDH  hududidagi  eng  yirik  xorijiy aktivga   ega  transmilliy korporatsiyalar 
 
 
 
 
13-chizma 
 
Ko’p xollarda TMK lar 3 ta yirik guruhga ajratiladi :  
 

---

 
187 
 
 

---

 
188 
14-chizma 
TMKlar mulkchilik shakllariga ko’ra 4 guruhga ajratiladi:  
 
 
 
 
 
Transmilliy 
korporatsiyalarning 
sohaviy 
strukturasi 
ham 
turli 
tumandir. 
Xalqaro 
korporatsiyalarning  60%i  ishlab  chiqarish  sohasida,  37%i  xizmatda  va  3%i  qazib  chiqarish  va 
qishloq  xo’jaligi  sohasida  faoliyat  yuritadi. 
Transmilliy 
korporatsiyalar 
investitsiyalarining 
mintaqaviy-sohaviy 
yunalishi 
juda 
xarakterlidir.  Odatda  ular,  ―yangi  industrial  davlatlar‖,  nisbatan  rivojlangan  va  rivojlanayotgan 
davlatlar  qayta  ishlovchi  sanoatiga  kapital  quyadilar.  Bunda  kapital  oluvchi  davlatlar  orasida 
investitsiyalar  uchun  raqobatchilik  kurashi  ro’y beradi. 
Sust  rivojlanayotgan  davlatlarga  nisbatan  siyosat  boshqacha  -  transmilliy  korporatsiyalar  bu 
yerda  kapitalni  qazib  olish  sohasiga  quysalarda,  ammo  asosan  bu  yerga  eksportni  kuchaytirishga 
harakat  qiladilar.  Bu  holda  TMKlar  o’rtasida  mahalliy  bozorni  egallash  uchun  kurash  boshlanadi. 
Transmilliy  korporatsiyalar  u  yoki  bu  davlatning  xalqaro  iqtisodiy  aloqalar  tizimidagi 
taqdirini  aniqlovchi  omilga  aylanmoqda.  TMKning  faol  ishlab  chiqarish,  investitsion,  savdo 
faoliyati 
tufayli 
ular 
ishlab 
chiqarish  va  mahsulotlarni  taqsimlashning  xalqaro  tartibga 
soluvchisiga 
aylanmoqda 
va 
hatto 
BMT 
ekspertlarining 
fikricha 
jahonda 
iqtisodiy 
integratsiyasiga  sharoit  yaratmoqda. 
Transmilliy  korporatsiyalarning  jahon  xo’jaligi  va  xalqaro  iqtisodiy  munosabatlar  tizimidagi 
faoliyatining 
yaxshi 
tomonlarini 
aytganda, 
ularning 
faoliyat 
ko’rsatayotgan 
davlatlar 
iqtisodiyotiga  negativ  ta’sirini  ham  aytib  o’tish  lozim.  Mutaxassislar  quyidagilarni  alohida 
ko’rsatadilar: 
-TMK  faoliyat  ko’rsatadigan  davlatlarning  iqtisodiy  siyosatini  amalga  oshirishga  halaqit 
berish; 
-davlat  qonunlarini  buzish; 
-monopol  narxlar  o’rnatish,  rivojlanayotgan  davlatlarning  xuquqini  cheklovchi  shartlarga 
majburlash. 
Umuman,  transmilliy  korporatsiyalar-  xo’jaliklararo  aloqalarning  doimiy  e’tibor,  o’rganish 
va  xalqaro    nazorat  talab  qiluvchi  yetarli  darajada  murakkab  va  doimiy  ravishda  rivojlanib 
borayotgan  fenomenidir. 
Tayanch  iboralar: 
―rivojlangan  yettilik‖  davlatlari 
―katta  sakkizlik‖ 
―katta  20 lik‖   
SHved  modeli 
Yapon  modeli 
Liberal  (amerikancha)  model 
Germaniya  modeli 
Franchayzing 

---

 
189 
Transmilliy  korporatsiya   
Xedj 
Korporatsiya 
Global  korporatsiyalar 
Ko’pmilliy  korporatsiyalar 
Konsensus