O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

1965. - B.245; 2. Abu Rayhon Beruniy. Tanlangan asarlar. 2-jild. – T.: Fan, 1968. - B.114-
124; 3. Abu Rayxon Beruni. Minerologiya. – M.: 1963. – S.55-56. 
Ilmiy adabiyot: 1.  Bulgakov P.G. Jizn i trudы Beruni. – T.: 1972; 2. Komilov N. Beruniy 
va badiiy ijod. // O‘zbek tili va adabiyoti. – 2005. – 4-son. – B.3-16; 3. Sale M. A. Abu Rayhon 
Beruniy. – T.: 1960. – B. 79; 4. Qayumov A. Beruniy va adabiyot. – T.: 196 
 
 
 
 
5-mavzu. Qoraxonlilar davri adabiyoti 
REJA: 
 
1. Qoraxonlilar davrida madaniy hayot 
 
2. Qoraxonlilar davrida yaratilgan adabiy manbalar 
3. Mahmud KOShG‘ARIY hayoti va faoliyati 
4. Yusuf Xos Hojib va uning “Qutadg‘u bilig” asari 
 
1.  Qoraxonlilar  davrida  madaniy  hayot.  VIII  asrdan  e’tiboran  turkiy  xalqlar  orasida 
islom qabul qilinish bilan birga, ular sekin-asta turk-islom davlatlari (X asr)ga aylandilar. Mana 
shunday  davlatlardan  biri  hukmdor  Abdulkarim  Sotiq  Bo‘g‘roxon  (859-955)  asos  solgan 
davlatdir. U o‘zini qoraxon – ulug‘ xon deb e’lon qilgan. Shundan barcha hukmdorlar o‘zlarini 
qoraxonlar deb atagani uchun, davlat nomi ham shunday yuritilgan. Davlatning barpo bo‘lishida 
qorluq,  chigil,  yag‘mo  qavmlari  yetakchilik  qilgan.  1130  yilda  Arslonxon  Muhammad  ibn 
Sulaymon  (1102-30)  saljuqlilarga  yengilganidan  so‘ng  davlat  tanazzulga  uchragan.  Sulolaning 
so‘nggi  vakili  1212  yili  Muhammad  Xorazmshoh  tomonidan  qatl  qilingan.  Qoraxonlilar 
                                                 
57
 Иқтибос юқоридаги мақоладан олинди. 

---

 
323 
davlatning  hududi  Sharqiy  Turkiston,  Yettisuv  va  Tyonshanning  janubiy  yon  bag‘irlariga 
yoyilgan.  
Davlat  hujjatlari,  diplomatik  yozishmalar  uyg‘ur  yozuvida  olib  borilganiga  qaramay  X 
asrdan yozma adabiyot arab yozuvi orqali ham tarqala boshladi. Muayyan davrda har ikki yozuv 
parallel  ravishda  qo‘llanilgan.  Ayrim  manbalarning  (mas.,  “Qutadg‘u  bilig”)  har  ikki  yozuvda 
ko‘chirilgan namunalari saqlanadi.