Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 1-semestr

Haqiqiy (suzuvchi nuqtali) sonlar tiplari 

---

Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari                                                              1-semestr
 
 
37 
 
 Haqiqiy  sonlar  tiplari  bunday  sonlarning  ko‘pchiligining  taqdimoti  faqat 
approksimatsiya bo‘lishiga qaramay haqiqiy sonlarni modellashtiradi. Masalan, 𝜋 va 
ye  (natural  logarifm  asosi)  asosiy  sonlaridan  hech  biri    haqiqiy  sonlar  tiplari 
ko‘rinishida  aniq  taqdim  etilishi  mumkin  emas.  Ushbu  sonlardan  hech  qaysisi 
yozuvning  hech  qanday  aniq  ko‘rinishida  taqdim  etila  olmaydi.  Ko‘pchilik 
kompyuterlarda    haqiqiy  sonlar  ikkilik  kodlarda  saqlanadi,  bu  esa  ularni  yozish 
muammosini yanada murakkablashtiradi. Masalan, hattoki o‘nlik kattalik bo‘lgan 0.1 
ni  ham  ikkilik  sonlarning  aniq  bir  to‘plami  ko‘rinishida  taqdim  etib  bo‘lmaydi.  
haqiqiy  sonlarini  qo‘llashning  boshqa  muammosi  arifmetik  amallar  bajarilishida 
aniqlikni  yo‘qotish  hisoblanadi.    haqiqiy  sonlarni  taqdim  etish  muammolari 
to‘g‘risida kitobdan (Knuth, 1981) to‘liq bilish mumkin. 
 Haqiqiy  sonlar  ilmiy  yozuvdan  olingan  formada  mantiss  va  bosqich 
ko‘rsatkiqlari  kabi  taqdim  etiladi.  Ilgari  kompyuterlar    haqiqiy  kattaliklarni  turlicha 
taqdim  etgan,  ammo  hozirgi  paytda  ko‘pchilik  mashinalar  IEEE  Floating-Point 
Standard  754  standarti  bilan  tavsiflangan  formatni  qo‘llaydi.  Dasturlash  tillarini 
amalga  oshirish  vositalarini  ishlab  chiqaruvchilar  uskunaviy  ta’minot  orqali 
qo‘llaniluvchi  har  qanday  taqdimotni  qo‘llaydi.  Dasturlash  tillarining  ko‘pchiligi  
haqiqiy  sonlarning  ikki  tipini  saqlaydi,  float  va  double.  float  tipli  o‘zgaruvchilar 
xotiraning to‘rt baytiga teng bo‘lgan standart o‘lchamga ega. double tipidan o‘lcham 
jihatdan 
katta 
mantissalar 
talab 
qilinuvchi 
sohalarda 
foydalaniladi. 
O‘zgaruvchilarning ushbu tiplariga tegishli yozuvlar, odatda, ikki marta katta xotirani 
egallaydi va mantissada minimum ikki marta ko‘p bitlarga ega. 
 Haqiqiy  sonlar  yordamida  taqdim  etish  mumkin  bo‘lgan  ko‘pgina  kattaliklar 
ularning  aniqlishi  hamda  diapazoni  orqali  aniqlanadi.  Son  aniqligi  –  bu  uning 
mantissasining aniqligi bo‘lib, u bitlar soni bilan o‘lchanadi, diapazon tushunchasiga 
esa mantissa o‘zgarishi diapazoni va bosqich ko‘rsatkichi o‘zgarish diapazoni kiradi. 
Ba’zi  kichik  kompyuterlarning  uskunaviy  ta’minoti    haqiqiy  amallarni  o‘zida 
saqlamaydi.  Bunday  mashinalarda  ushbu  amallar  dasturiy  ta’minot  yordamida 
modellashtiriladi, bu esa 10­100 marta ularning bajarilishini sekinlashtiradi.