Abuzalova M

qopqog`i ham ayrim tillarda tovush hosil qiluvchi a‟zo sanalib, arab tilida  (nya) ﻉ 
tovushini hosil qiladi . 
     Nutq  apparatining,  ya‟ni  nutq  a‟zolarining  harakati  natijasida  tovush  hosil 
bo`lish  jarayoni  artikulyatsiya    deyiladi.  Jahondagi  barcha  kishilarning  nutq 
organlari  bir  xil  tuzilgan  bo`lsa  ham,  har  bir  tildagi  tovushlarning  talaffuzida 
ularning  harakati  turlicha  bo„lishi  mumkin.  Ma‟lum  bir  tilga  xos  bo„lgan    nutq 
tovushlarini hosil qilishga muvofiqlashgan nutq apparati artikulyatsiya bazasi deb 
ataladi. Bir tilning artikulyatsiya bazasi shu tilga xos nutq tovushlarini hosil qiladi. 
Shuning uchun ham  har bir tilga moslashgan nutq artikulyatsiyasi bazasi ikkinchi 
bir tilning tovushlarini birdan to„g„ri talaffuz eta olmaydi. Buni ingliz tilini, koreys 
tilini  o„rganish  jarayonida  kuzatish  mumkin  yoki,  aksincha,  ingliz  xalqining  rus, 
o„zbek tilida so„zlashish jarayoni ham fikrimizni tasdiqlaydi. 
    Nutq artikulyatsiyasi 3 holatda bo„ladi:  
1) 
tovush hosil qilishga o„tish;  
2) 
tovush chiqarish uchun to„xtab olish; 
3) 
asl holatga qaytish; 
Masalan,  [b]  tovushini  hosil  qilish  uchun  shu  tovushni  hosil  qilishda  ishtirok 
etuvchi nutq  a‟zolari uni talaffuz qilishga tayyorlanadi . Shu vaqtda ustki lab bilan 
pastki  lab  jipslashib  ,  o„pkadan  keladigan  havoni  to„sadi  ,  bir  zum  to„xtamdan 
so„ng o„pkadan kelgan havo kuchining zarbi bilan lablar yana ochilib , [b] tovushi 
hosil  bo„ladi  .  Shudan  so„ng  nutq  a‟zolari  yana  o„z  asliga  qaytadi  . 
Artikulyatsiyada ikki  hodisa muhim rol o„ynaydi: birinchidan, artikulyatsiya o„rni, 
ikkinchidan,  artikulyatsiya  usuli.  Tovush  hosil  qilishda  nutq  a‟zolarining  harakat 
etgan qismi artikulyatsiya o„rni deyiladi . Masalan , b, p, m, v, f  kabi tovushlarni 
hosil qilishda lab ko„proq harakat qiladi, to„g„rirog„i labda hosil bo„ladi . Shuning 
uchun  bu  tovushning  artikulyatsiya  o„rni  labdir  va  shunga  ko„ra  lab  undoshlari 
deyiladi.  Yoki  d,  t,  s,  z,  ch  tovushlari  tilning  ustki  tishlar  va  milkka  tegishi  bilan 
hosil  bo„ladi.  Bu  tovushlarning  artikulyatsiya  o„rni  tilning  old  qismidir,  shuning 
uchun bu tovushlar til oldi undoshlari nomini olgan.