Umumiy biologiya

3- rasm. Asalarilar hid bilishini o’rganish uchun quticha 

---

      Ta‘sirotning  uni  qabul  qilgan  organdan  muskullarga  borish  yo‘li  reflektor  yoyi, 
olingan  ta‘sirotga  organizmning  bergan  javobi  esa  refleks  deyiladi.  Shunday  qilib, 
oddiy reflekslar avtomatik yo‘l bilan amalga oshiriladi. 
1.  Asalari  boqiladigan  yerga  ot  kirib,  o‘t  yeya  boshladi.  Uning  ter  hidi  asalarilarni 
qo‘zg‘atib yubordi, bu ta‘sirot-sezuv nervi orqali markaziy nerv sistemasiga uzatiladi. 
Bu  yerdan  ta‘sirot harakatlantiruvchi nerv  orqali nish  muskullariga  beriladi, so‘ngra 
asalarilar o‘tlab yurgan hayvonni chaqadi. 
2. Asalari uyasi oldidan o‘tayotgan odam qo‘lini siltadi. Qo‘l harakati asalarilar-ning  
ko‘rish  organlari  orqali  ta‘sirot  sifatida  qabul  qilinadi  va  markaziy  nerv  sis- 
temasining  sezuv  nervlariga  uzatiladi.  Ta‘sirot  bu  yerdan  harakatlantiruvchi  nerv 
orqali nish muskullariga beriladi va asalari odamni chaqishga intiladi. 
3.  Asalarilarning  «yig‘ish  xususiyati»  —  bu  ham  refleks,  lekin  «instinkt»  deb 
ataladigan  juda  murakkab  refleksdir.  Tabiatning  tashqi  muhit  sharoitiga  mos-
lanishidagi  ko‘p  asrlik  protsessda  «yig‘ish  instinkta»  eng  yaxshi  rivojlangan  asalari 
oilalarida  g‘olib  chiqadi,  qolganlari  o‘zini  qishda  asal  bilan  ta‘minlay  olmay  o‘lib 
bitgan. 
       Demak,  asalarilarning  «yig‘ish  xususiyati»  ko‘p  asrlar  mobaynida  bir  avloddan 
boshqasiga o‘tib kelgan. 
         Talabalarning  asalarilar  nerv  faoliyatini  o‘rganishi  ularni  hidga  «o‘rgatish»  ga 
olib  keldi.  Bu  tajribalarning  ijobiy  natijasi  esa  qishloq  xo‘jaligi  ekinlarini,  ayniqsa  
qizil  sebarga  va  boshqa    ekinlarni  asalarilar  bilan  yoppasiga  changlani-shiga  imkon 
berdi. 
        Asalarilar  mum  bezlarining  tuzilishi  va  ishlashini  juda  chuqur  o‘rganish  mum 
olishni ko‘paytiradigan tajribalar o‘tkazish imkonini berdi. 

---

       Talabalar asalarilarda «bo‘shliqqa nisbatan» refleks mavjudligi. bilan tanishdilar. 
Bu  refleks  asalarilarni  uyaning  asalarichi  sun‘iy  yo‘l  bilan  mumlar  o‘rtasida  bo‘sh 
qoldirgan qismida mum katak tayyorlashda jadallik bilan ishlashga majbur qiladi. 
       Yuqorida  qayd  qilib  o‘tilgan  barcha  ish  turlari  bilan  tanishish  va  ularni  
asalarichilik  tajriba  uchastkasida  o‘tkazish  talabalar  bilimini  boyitadi  va 
asalarichilikni  o‘zlashtirishga  oid  malakalar  hosil  qilishdek  foydali  ish  bajarishga 
imkon beradi. 
       Talabalar asalarilar boqiladigan joydagi ishlarda aktiv ishtirok qilib, asal beruvchi 
asalarilar 
haqida 
darslarda 
olgan 
nazariy 
bilimlarini 
mustahkamlaydilar, 
kengaytiradilar va chuqurlashtiradilar, mehnat qilishga o‘rganadilar, ma‘lum darajada 
mehnat  ko‘nikmasi  va  malakasi  hosil  qiladilar,  ularda  quyilgan  maqsadga  erishish 
xususiyati  tarbiyalanadi.  Olib  borilgan  ishlar  o‘quvchilarda  biologiya  fanlariga 
nisbatan qiziqish uyg‘otadi. 
        Asalari  oilalarining  hayotini  amaliy  jihatdan  o‘rganish  tadqiqot  ko‘nikmalarini 
rivojlantirishga  imkon  beradi,  birgalashib  qilinadigan  kollektiv  mehnatga  o‘rgatadi. 
Asalarilarni parvarish  qilish  malakasini hosil  qilib,  ularni  o‘rgatish  metodikasi bilan 
tanishib, o‘quvchilar mahalliy asalarichllik xo‘jali-gidagi ishlarda ishtirok eta oladilar 
va qishloq ho‘jaligi ekinlarining hosilini oshirish uchun kurashda ishlab chiqarishga 
katta yordam beradilar.