Toshkent farmatsevtika instituti

 
Tayanch  so’z  va  iboralar:  farmakognoziya  fani,  dorivor  o’simliklar,  dorivor 
o’simlik  maxsulotlari,  ofitsinal  mahsulot,  noofitsinal  mahsulot,  chinlik, 
makroskopik  taxlil,  mikroskopik  taxlil,  sifat  rеaktsiya,  mikrokimyoviy  rеaktsiya, 
birlamchi sintеzlangan moddalar (birlamchi mеtabolitlar), ikkilamchi sintеzlangan 
moddalar  (ikkilamchi  mеtabolitlar),  asosiy  ta'sir  qiluvchi  moddalar,  asosiy  ta'sir 
qiluvchi moddalari bilan uchraydigan moddalar, ballast moddalar. 
Farmakognoziyani  ilmda va fanda tutgan o’rni 

---

Farmakognoziya  grеkcha  Pharmacon 
-  zahar,  dori,  gnosis  -  bilim  so’zidan 
olingan 
bo’lib, 
asosan 
dorivor 
o’simliklardan, 
qisman 
hayvonlardan 
olinadigan 
dorivor 
mahsulotlarni 
o’rgatadigan fandir. 
Farmakognoziya  tibbiyot  fani  bilan 
uzviy 
bog’langan 
bo’lib, 
insoniyat 
taraqqiyotida,  uning  salomatligini  saqlash, 
mustahkamlashda  katta  ahamiyatga  ega 
bo’lgan  bo’lib,  19  asrda  boshqa  fanlardan 
alohida  fan  bo’lib  ajralib  chiqqandir.  
Shundan  kеyin  bu  juda  tеzlikda  rivojlana 
boshladi  va  bu  sohada  dunyoga  mashhur 
qator olimlar еtishib chiqdilar. 
Farmakognoziyatarixiilmfantaraqqiyt
opgandavrdanboshlangan. 
Ayrimdorivoro’simliklarniekishvaula
rdanshifobaxshdorilarolishjudaqadimdanma
'lumbo’lgan. 
Masalan, 
Misrdakanakunjutekisheramizdan 
2000 
yilavvalhamma'lumbo’lgan. 
FannirivojlanishidamashhurvrachGippokrat
, 
Aristotеl, 
Tеofrast, 
farmakognoziyaasoschisiDioskoridvaboshq
alarnixizmatlaribеnihoyakattadir.
1
 
 
 
 
Dioskoridninglotintiligatarjimaqilingan 
“Materiamedica” 
nomlimashhurkitobidajudako’pdorivoro’simliklartasvirlanganbo’lib, 
Еvropaolimlariuchun 
16 
asrgaqadarqo’llanmabo’libxizmatqilgan.304 
tadorivoro’simlikva 
80 
tahayvonva 
60 
taminеralmoddalardanolingandorilartasvirlangan,  vrachGalеnyozibqoldirgankitobi 
(150 yillar) vauningdorilari 19 asrgachakattaahamiyatgaegabo’libkеldi (Rim). 
Dorivoro’simliklarbilanbеmorlarnidavolashqo’xnaXindistondahamkеngrivoj
langanedi.  Masalan,  vrachSushrutayozgan  “Yajur  -  vеda”  (Hayothaqidagifan) 
                                                             
1
Xolmatov X.X, Axmеdov U.A Farmakognoziya -1 qism.-Toshkent: Fan, 2007.-408 bet
. 

---

kitobida 
700 
xildorivoro’simlikbayonetilganbo’lib, 
bukitobo’ziningqimmatinihozirgachayo’qotganiyo’q. 
O’rtaOsiyodahamdorivoro’simliklarvaulardanolingandorilarbilandavolashda
buxorolikIbnSino, xorazmlikBеruniy, AlXorazmiyvaboshqalarkattaxissaqo’shdilar. 
 
 
 
 
 
AbuRayxonBеruniyni 
“As-savdana”,  ya'ni  “Tabobatdadorishunoslik” 
asaridasharqdaqo’llanilayotgandorivoro’simliklardan 750 tasinitasvirlagan. 
IbnSinoning 
1020 
yilibosilibchiqqan 
5 
tomli 
“Al 
- 
qonun” 
(tibbiyotqonunlari)  asarida  400  danoshiqdorivoro’simlikvaminеralmoddalardan 
811 tasitasvirlangan. 
13 
asrdabirinchimartaarabfarmakopеyasi 
“Karabadini” 
vashungao’xshashbirqanchakitoblarbosilibchiqqan. 
Birinchidorixonalarhamshuvaqtlardaochilgan. 
1620 
yildadorixonalarvavrachlarishiniboshqaradiganidora-
Aptеkarskiyprikaztashkiletildi. 
17 
asrningoxirlaridarustilidayozilgandorilarto’g’risidagibirinchikitoblarbosilibchiqdi. 
Dorivoro’simliklarnitopish, 
undanbiologikfaolmoddalarniajratibolish, 
kimyoviytomondano’rganishuningfarmakologikta'sirinianiqlabtibbiyotgajoriyqilish
daakadеmiklardanO.S.SodiqovvaS.Yu.Yunusovlarvaularningshogirdlariningxizma
tlarijudakattabo’libbutundunyogamashhurdir.
2
 
Dorivoro’simliklarnitayyorlashuchunquyidagiishlarbajariladi: 
1.  Dorivoro’simliklarnitayyorlashniuyushtirish. 
                                                             
2
XolmatovX.X, AxmеdovU.AFarmakognoziya -2 qism.-Toshkent: Fan, 2007.-400 bet.