Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

Uslubiy vositalar 
Ko„pchilik  texnologiyalarning  rivojlanishi  uchun  standartlashtirish 
va unifikatsiya xarakterli belgi hisoblanadi. 
Standartlashtirish  –  takrorlanuvchi  masalalar  uchun  yechimlar 
topish va optimal darajada tartiblanganlikka erishishdir. 
Unifikatsiyalash  (umumlashtirish)  –  elementlar  qo„llanilayotgan 
tizimlar turli tumanligiga nisbatan ularning turli tumanligini kamaytirish. 
Turli  standartlar  va  ularga  o„xshash  uslubiy  materiallarni  quyidagi 
belgilari bo„yicha tartiblash mumkin: Tasdiqlovchi organlar bo„yicha: 
 xalqaro rasmiy standartlar; 
 milliy rasmiy standartlar; 
 milliy mahkamalar standartlari; 
 xalqaro komitetlar va birlashmalar standartlari; 
 ishlab chiqaruvchi firmalar standartlari; 
 «de fakto» standartlari. 
Predmet sohasi bo„yicha standartlashtirish: 
 funksional standartlar (protokollar, dasturlash tilidagi standartlar, 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
106 
 
kodlash, shifrlash va boshqalar); 
 axborot tizimlari rivojlanish bosqichlari (hayot sikli) standartlari 
(loyihalashga, materiallashtirishga, ishga tushurishga, kuzatib 
borishga standartlar va boshqalar). 
Uslubiy  manbaga  qarab  uslub,  model,  yondashuv  standart  sifatida 
qaralishi mumkin. Misol tariqasida turli darajadagi bir qator standartlarni 
ko„rib chiqaylik. 
Xalqaro  standartlashtirish  tashkiloti  (International  Standards 
Organization  –  ISO)  tomonidan  ishlab  chiqilgan  ISO/OSI  xalqaro 
standarti  tarmoq  axborot  almashinuvi  sohasida  foydalanish  uchun 
mo„ljallangan  bo„lib,  OSI  modeli  sifatida  tanilgan,  yetti  darajali  etalon 
modelni  (OSI  –  Open  System  Interconnection  -  ochiq  tizimlar 
bog‘lanishi) ifodalaydi. 
ISO/IEC  12207:1995-08-01  xalqaro  standarti  dasturiy  ta‟minot  hayot 
sikli jarayonlari, hamda dasturiy ta‟minot tarkibiy qismi  sifatida kirgan 
axborot  tizimlari  turlari  uchun  asos  standart  hisoblanadi.  ISO/IEC  JTC1 
«Axborot  texnologiyalari,  dasturiy  ta‟minotni  loyihalashtirish,  SC  7 
komitetosti»  birlashgan  texnik  komitet  tomonidan  1995-yilda  ishlab 
chiqilgan.  Asosiy,  qo„shimcha  va  tashkiliy  jarayonlar  bayonlarini  o„z 
ichiga oladi. 
Dasturiy ta‟minotning asosiy jarayonlari: 
 axborot tizimini o„zlashtirayotgan xaridor harakatlarini 
ifodalovchi o‘zlashtirish jarayoni, dasturiy mahsulot yoki uning 
xizmati (servis); 
 yuqorida ko„rsatilgan tashkil etuvchilar bilan ta‟minlovchi, 
yetkazib beruvchi harakatlarini tartiblovchi yetkazib berish 
jarayoni; 
 dasturiy mahsulot qurish printsiplarini, ishlab chiquvchi 
harakatlarini aniqlovchi ishlab chiqish jarayoni; 
 foydalanuvchilar extiyojlari yo„lida axborot tizimiga xizmat 
ko„rsatayotgan operator harakatlarini aniqlovchi, hamda 
foydalanish ko„rsatmalari talablaridan tashqari, 
foydalanuvchilarga maslahatlar va ular bilan teskari aloqani 
tashkillashtiruvchi ishlash jarayoni; 
 dasturiy ta‟minotni modifikatsiyalash bo„yicha professionalning 
harakatlarini chegaralovchi (reglamentlovchi), funksional ish 
qobiliyatini va uning joriy holatini qo„llovchi kuzatish jarayoni. 
Yordamchi  jarayonlar  hujjatlashtirish,  konfiguratsiyani  boshqarish, 
sifatini  ta‟minlash,  attestatsiya,  hamkorlikda  baholash  va  auditni 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
107 
 
chegaralaydi. 
GOST  34  standartlash  obyekti  sifati  turli  xil  avtomatlashtirilgan 
tizimlar  va  ularni  tashkil  etuvchilarining  barcha  turlari,  shu  bilan  birga 
dasturiy  ta‟minot  va  berilganlar  bazalaridan  iborat.  Standart,  asosan, 
loyiha  hujjatlarini  ko„rib  chiqadi  va  uni  ISO/IEC  12207  standartidan 
farqlaydi. Standart tarkibida avtomatlashtirilgan tizimlarni ishlab chiqish 
bosqichlari farq qiladi.