O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’lim rivojlantirish markazi

Aholining tabiiy o'sishi 
 
Aholining tabiiy o'sishi - bu aholii o'sishini ko'proq umumiy tavsiflashga 
xizmat qiladi. 
Ushbu ko'rsatkich absolyut miqdorlarda yoki tug'ilish va o'lim ko'rsatkichlari 
orasidagi farqni ko'rsatadi. 
Aholi tabiiy o'sishi O'zbekiston bo'yicha 2005 y.-1,50‰ ni, 2009 y. - 18,7‰ 
tashkil qiladi. Bu ko'rsatkich quyidagicha aniqlanadi. 
 
Tug'ilganlar soni – o’lganlar soni x 1000    yoki 
Aholining o’rtacha soni 
- tug'ilish ko'rsatkichi - o'lim ko'rsatkichi  
Yuqori darajadagi tabiiy o'sish - faqat o'lim past bo'lganda, ijobiy 
demografik xodisa sifatida ko’rilishi mumkin. 
 O'lim darajasi yuqori bo'lganda tabiiy o'sishning ham yuqori bo'lishi - bu 
tug'ilish jarayonining pastligidan dalolat beradi. Ba'zi hollarda tug'ilish yuqori, 
o'lim yuqori bulsa-yu, lekin tabiiy o'sish pastligicha qolsa, bu demografik 
o'zgarishlarning passivligini bildiradi. 
Salbiy tabiiy o'sish hamma vaqt  jamiyatdagi salbiy holatlardan dalolat 
beradi.  
Salbiy tabiiy o'sishni aholini tabiatga qarshi kamayishi deb atalib, u 
mamlakat doimiy aholisi sonini qisqarishiga olib keladi.  
Umumiy o'limni baholashda bolalar o'limi ayniqsa go’daklar o'limi  (1 
yoshgacha  bo'lgan bolalar o'limi) yetakchi o’rin egallaydi. 
Bolalar o'limi deganda 0-15 yoshdagi bolalarning o'limi tushuniladi. Bolalar 
o'limi jinsni, yoshni, mavsumni, klinik- geografik sharoitni, onasining yoshini, 
ijtimoiy holatini, nikohli yoki nikohsiz tug'ilganligini hisobga olgan holda 
o’rganiladi. 
Bolalar o'limi bir qancha davrlarni o’z ichiga qamrab oladi. 
1. 
Go’daklar o'limi (hayotining 1 yilida o’lganlar). Bunga o’z navbatida 
kiradi: 

---

40 
 
a) neonatal o'lim (xayotining 1 oyida o’lganlar) 
b) erta neonatal' o'lim (xayotining 1 xaftasida o’lgan) 
v) kechki neonatal o'lim (xayotining 2,3, 4 xaftasida o’lganlar)  
g) postneonatal o'lim (xayotining 29 kunidan 1 yoshgacha bo'lgan davr) 
2. 5 yoshgacha bo'lgan davrlardagi o'lim 
3. 1 yoshdan 15 yoshgacha bo'lgan davrlarda o'lim. 
Go’daklar o'limi butun jahonda hamma vaqt o’rganib kelingan. X1X asrda 
Angliya, Fransiya, Germaniyada go’daklar o'limi 150-200‰  X1X asr boshida 
Norvegiya va Shvetsiyada 280‰, XX asr boshida esa - 70-80‰  ni tashkil qilgan. 
1913 yilda Rossiyada go’daklar o'limi 268-273‰  50 yillar boshlarida bu 
ko'rsatkich pasaygan va u 80,7-83,7% ga teng bo'lgan, 1971 yilga 22,9‰, 1975 
yilda 25‰, so'ngra 1989 yilda 17,7‰  gacha pasaygan. 
1917 yildan 1971 yilga qadar go’daklar o'limiga dizenteriya, pnevmoniya, 
qizamiq, difteriya, ko’kyutall va boshqa yuqumli kasalliklar sabab bo'lgan. 1971 - 
1986 yillarda nafas a'zolari kasalliklari, perinatal davrdagi o'lim va shu kabilar 
go’daklar o'limiga sabab bo'lgan. 
1986 yildan boshlab gudaklar o'limi kamayib bora boshladi. O'zbekistonda 
islohatning birinchi yillaridan boshlab go’daklar o'limi 1991-1995 yillarda 1000 
tirik tug'ilganlarga nisbatan 35,5 dan 26 gacha kamaygan. So'ngra 24,2‰ dan 
21,8‰ ga (1996-1998 yy.), ya'ni 1996 yildan boshlab 2002 yilga qadar 20,2‰ dan 
16,7‰ gacha kamayib bordi va 2005 yilda esa bu ko'rsatkich 15,0‰ ni, 2009 yilda 
ushbu ko'rsatkich 11,2‰ ni tashkil qilgan.