ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ
olunmasıdır. Vergi ödəyicisi vergi sisteminin əsas elementi olaraq
vergi  sisteminin  bütövlükdə  keyfiyyətinə  və  səmərəliliyinə
həlledici təsir göstərir. Bu baxımdan, vergi ödəyicisinin vergi
ödənişlərinə  yanaşma  prizmasından  öyrənilməsi,  vergilərin
künüllü ödənilməsi üçün zəminlərin yaradılması məsələlərinin
tədqiqi məqalədə əsas məqsəd kimi qarşıya qoyulmuşdur. 
Vergi ödəyicisinin davaranış motivləri barədə nəzəri müddəa -
ların təhlili, onların davranışına təsir üsullarının seçilməsi və
vergi öhdəliklərinə könüllü əməletmə səviyyəsinin yüksəldilməsi
yollarının müəyyən edilməsi məqalənin vəzifələri olaraq qəbul
edilmişdir.     
İqtisadi ədəbiyyatda vergi sistemi anlayışına verilən təriflərin
böyük  əksəriyyətində  onun  “vergilərin  müəyyən  edilməsi  və
tutulması  ilə  ilə  əlaqədar  yaranan  və  ictimai  münasibətlərin
hüquqi normaları ilə tənzimlənən münasibətlər sistemi” kimi
təqdim  edilməsini  müşahidə  etmək  olar.  Vergi  sisteminin
tədqiqinə  həsr  olunmuş  araşdırmaların  böyük  əksəriyyətində
vergi ödəyicisi tədqiqat obyektlərindən biri kimi qəbul edilir. 
Vergi sisteminin əsas subyektlərindən olan vergi ödəyicisi və
vergi orqanı arasında qarşılıqlı etimada və əməkdaşlığa söykənən
münasibtələrin formalaşması vergilərin məcburi ödənilməsindən
könüllü ödənilməsinə keçidin əsas şərtlərindən biri hesab olunur.
Sistem  nəzəriyyəsindən  məlumdur  ki,  istənilən  sistemin
fəaliyyətinin  səmərəliliyi  onun  elementlərinin  hər  birinin,
xüsusilə aparıcı elementlərin  keyfiyyətindən və bu elementlər
arasında əlaqələrin təşkili səviyyəsindən asılıdır. Vergi ödəyicisi
vergi ssiteminin tərkibində əsas subyektlərdən biri olaraq bu
 sistemin fəaliyyətində həlledici rol oynayır. 
Vergi  ödəyicisinin  davranışının,  onun  vergi  ödənişləri  ilə
bağlı  motivasiyasının  öyrənilməsi  vergi  öhdəliklərinin  icra
edilməsində məcburilikdən könüllülüyə keçid probleminin həlli
üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Vergi ödəyicilərinin davranışlarının öyrənilməsi və ona təsir
üsullarının müəyyən edilməsini bu prosesdə uğurun zəruri şərti,
vergi ödəyicisinə təsirin vaxtında və səmərəli üsullarla həyata
keçirilməsini isə uğurun kafi şərti kimi qəbul etmək olar.
Alman sosioloqu Verner Zombart (1863-1941) kapitalizmin

---

251