ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ
yətləri üzrə müvafiq qərarların qəbulu və güzəştlərdən istifadənin
reallaşdırmaları üçün bir neçə ili əhatə edən dövr tələb oluna
bilər. Vergi ödəyicilərinə sosial vergi  güzəştlərindən istifadə
üçün uzunmüddətli dövr tələb olunmasa da, digər güzəşt növləri
üçün  belə  dövrlərin  müddəti  kifayət  qədər  böyük  ola  bilər.
Deməli, vergi güzəştlərinin nəticələrinin nə zaman üzə çıxması
məsələsi  də  bu  istiqamətdə  aparılacaq  tədqiqatların  mühüm
obyektlərindən  biri  ola  bilər. Vergi  ödəyicilərinin  investisiya
qərarlarının  qəbulu  və  sərmayə  qoyuluşları  zamanı  orta
proqnozlaşdırma dövrü adətən 5 il qəbul olunur. Bu baxımdan,
investisiya güzəştlərinin monitorinqinin aparılması tezliyinin 5 il
qəbul edilməsi məqsədəuyğun ola bilər.     
Digər vergi güzəştləri üzrə monitorinqin isə hər 3 ildə azı bir
dəfə aparılması  həm monitorinqin səmərəliliyi, həm də güzəştlər
üzrə qərarların qəbulu üçün əlverişli ola bilər.
Vergi güzəştlərinin nəticələrinin monitorinqinin tətbiqi və
təşkili  zamanı  ən  mürəkkəb,  elmtutumlu  və  ən  məsuliyyətli
məsələ qiymətləndirmə üçün meyarlar (göstəricilər) sisteminin
işlənməsi və qiymətləndirmə metodlarının müəyyən edilməsidir.
Vergi güzəştinin nəticələri onun kəmiyyətcə müəyyən edilmiş
məqsədinə nail olunma səviyyəsini göstərir. Bununla əlaqədar
olaraq,  məqsədin  və  nəticələrin  qiymətləndirilməsi  üçün
kəmiyyətcə ifadə oluna və ölçülə bilən göstəricilərin seçilməsi
problemi qarşıya çıxır. Həmin göstəricilər güzəştin məqsədinin
tam əks etdirilməsini və həmçinin, nail olunmuş nəticənin kafil-
iyi və ya qeyri-kafiliyinin müəyyən edilməsi üçün imkanlara
malik  olmalıdır.  Bu  zaman  bir  güzəştin  bir-neçə  nəticəsi  ola
bilməsi faktını da nəzərə almaq lazımdır. 
Vergi güzəştinin səmərəliliyinin hesablanması üçün güzəştin
tətbiqindən doğan nəticələrin və bu nəticələrin əldə olunması
üçün çəkilən xərclərin  miqdarı müəyyən olunmalıdır. Nəticə və
xərclərin  müqayisəsi  bizə  güzəştin  səmərəliliyi  barədə
mülahizələr irəli sürməyə imkan verə bilər. Burada bir neçə sual
meydana gəlir: “vergi güzəştinin xərcləri” dedikdə hansı xərclər
nəzərdə tutulur? Nəticə və xərclərin hansı nisbəti və ya fərqi
səmərəli hesab oluna bilər (bunun üçün yəqin ki, güzəştin nor-
mativ və ya limit göstəricilərindən istifadə oluna bilər)?
Beləliklə,  tətbiq  olunan  vergi  güzəştinin  nəticələrinin

---

182