Саноат ва кишлок хужалик асослари ма

 
ADABIYOTLAR: 
 
1.
 
A.S. Soliev «Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning deolzarb 
masalalari» 
2.
 
A.G. Xrushev «Geografiyapromishlennosti» Moskva. 1989 yil. 
3.
 
X.Vaxobov, M.Tillaboeva «Iqtisodiy geografiya asoslari». Toshkent. 
«Ukituvchi» nashriyoti. 2001 yil 
 
 
Mavzu: 
YENGIL SANOAT TARMOQLARI GEOGRAFIYASI  
 
 
 
 
R E J A: 
1.
 
Yengil sanoat tarmoqlari. 
2.
 
Oziq-ovqat sanoati. 
  
Yengil  sanoatda  keng  iste’mol  mollari  ishlab  chiqariladi  va  u 
quyidagi tarmoqlardan iborat: ip-gazlama, jut, jun, trikotaj, ko’n, poyabzal, 
mo’yna va boshqalar. 
Yengil  sanoatga  xom  ashyoni  asosan  qishloq  xo’jaligi  yetkazib 
beradi  (paxta,  zigir  tolasi,  jun,  ko’n (teri,  mo’yna),  Hozirgi  paytda  kimyo 
sanoati  maxsulotlari  ham  yengil  sanoat  xom  ashyosi  bo’lib  hisoblanadi 
(sun’iy tola). 
Ip-gazlama,  jun  gazlama,  shoyi  va  zigir  tolasidan  gazlama  ishlab 
chiqarish to’qimachilik sanoatini tashkil qiladi. 
Gazlama to’qish jarayoni bir necha boskichlardan iborat: 

---

 
66 
—  xom  ashyoga  dastlabki  ishlov  berish  boskichi,  paxta  tozalash, 
zigir  tolasiga  ishlov  berish,  jun  yuvish  (pillachilik  korxonalarida  amalga 
oshiriladi); 
—  ip  yigirish  bosqichi  (ip  yigiradigan  korxonalarda  amalga 
oshiriladi); 
—  gazlama  to’qish  bosqichi  (to’qimachilik  korxonalarida  amalga 
oshiriladi); 
—  pardozlash  bosqichi  (bo’yash  va  gul  bosish  sexlarida  amalga 
oshiriladi). 
Ushbu barcha bosqichlar aloxida-aloxida joylashgan yigirish, to’qish 
yoki pardozlash fabrikalarida amalga oshirilishi  mumkin, ammo transport 
harajatlari  (har  bir  fabrikadan  yuklarni  olib  ketish  va  tushirish)  maxsulot 
tannarxini  oshirib  yuboradi.  Demak,  to’qimachilik  ishlab  chiqarishini  bir 
korxonada — kombinatda to’plash foydaliroq bo’ladi. 
Xom  ashyoga  dastlabki  ishlov  berish  korxonalari  xom  ashyo 
manbalariga  yaqin  joylashtiriladi.  To’qimachilik  korxonalarida  ko’proq 
ayollar  ishlaydi,  shuning  uchun  ushbu  sanoatni  aholi  ko’p  to’plangan 
shaharlarda va og’ir sanoat rivojlangan xududlarda joylashtiriladi. 
Trikotaj  va  tikuvchilik  sanoati  korxonalarini  joylashtirishda  ular 
maxsulotlaridan  foydalanadigan  xududlar  hisobga  olinadi.  Chunki  bu 
sanoat  uchun  kerak  bo’lgan  kalavalarni  tashish  tayyor  maxsulotni 
tashishdan qo’layroq va arzonroq. 
Demak, 
to’qimachilik 
sanoati 
korxonalarini 
joylashtirishda 
iste’molchilar, mehnat resurslari va xom ashyo manbalari hisobga olinadi. 
Yengil  sanoatning  eng  muhim  tarmoqlaridan  biri  ko’n-poyabzal 
sanoatidir.  Tabiiy  ko’n  (teri)  bu  sanoat  tarmog’i  uchun  xom  ashyo  bo’lib 
hisoblanadi.  Bundan  tashqari,  sun’iy  teri,  rezina,  parusina  (kanopdan 
to’qilgan  dag’al  qalin  mato),  jun  (piyma  uchun)  ham  xom  ashyo  sifatida 
ishlatiladi.  Chorvachilikning  turli  xududlarda  ixtisoslashuviga  qarab, 
ushbu  sanoatning  xom  ashyosi  xilma-xil  bo’ladi.  Ko’n  sanoatini 
joylashtirishda  xom  ashyo  manbai  muhim  o’rin  tutadi.  Ammo  go’sht 
kombinatlarining  chiqindisi  hisoblangan  terilar  ham  bu  sanoatni 
joylashishiga  ta’sir  ko’rsatadi.  Poaybzal  sanoati  iste’molchiga  yaqin 
joylarda barpo etiladi.