Texnologiyasi instituti

Qo`lda bajariladiga qaviqlar turlari 

---

 
38 
             Qaviqlar  5  xil  bo`ladi:  to`g`ri  qaviq,  qiya  qaviq,  iroqisimon  qaviq,  halqasimon  va  halqa 
qaviq. 
To`g`ri  qaviqlar:    sirma,  bostirma,  bukib  ko`klash,  ziy  ko`klash,  nusxalama  turlariga 
bo`linadi. 
Sirma qaviqqator - osongina so`kiladigan bo`lib, detallarni vaqtincha biriktirish  (kiyimlarn-
ing yon, yelka qirqimlarini ulash, yyenglarni yeng o`miziga o`tqazish) uchun ishlatiladi. qaviq  uz-
unligi solqisiz ko`klaganda 2-3 sm., solqi bilan ko`klaganda 1-2 sm. bo`ladi (3.1.1-rasm, a). Sirma 
qaviqning  qanchalik  yirik  yoki  mayda  bo`lishi    uning  nima  maqsadda    ishlatilayotganiga    va 
gazlamaning turiga bog`liq. 
Bostirma qaviqator -  ustma-ust qo`yilgan ikkita detalni mahkamlashda ishlatiladi, (masalan 
bort qotirmasini old bo`lakka bostirib tikishda). Uzunligi  3-5 sm (b). 
Bukib ko`klash qaviqqatori  -  detallarning buklangan chetlarini (kiyim etagi, yeng uchlari) vaqtin-
cha mahkamlashda ishlatiladi. qaviq uzunligi 1-3 sm. (v). 
Ziy  ko`klash  qaviqqatori  -  mashina  baxyaqatorlari  bilan  biriktirib  olingan  va  o`ngiga  ag`darilgan 
detallar ziylarini (cho`ntak qopqoq,  bort, yoqalarni) mahkamlash uchun ishlatiladi. qaviq uzunligi 
7-10 mm. (g). 
Nusxalama  qaviqqatorlar  -  belgilangan  chiziqni  bir  detaldan  2  -  simmetrik  detalga  aniq 
o`tqazish  uchun  (vitachkalarni,  cho`ntaklarni)  qo`llaniladi.  Bunda  ip  tarang  tortilmaydi,  gazlama 
sirtida  0,2  -  0,7  sm.  balandlikda  solqilar  qoldiriladi.  So`ngra  detallarni  surib,  qaviq  iplari  ta-
ranglanadi va 2 detal o`rtasida qirqiladi. qaviq uzunligi 10-15 mm. (d). 
qiya  qaviqlar  -  bilan  doimiy  va  vaqtinchalik  qaviqqatorlar  hosil  qilinadi.  Vaqtinchalik  -  bostirma, 
ziy ko`klash, doimiy - yo`rma,  tepchima, biriktirma (yashirin), iroqisimon turlarga bo`linadi. 
Bostirma qaviqqator -  2 ta detalni bir-biridan siljib ketmaydigan qilib biriktirishga ishlatiladi (adip-
ni old bo`lakka, ustki yoqani ostki yoqaga). qaviq uzunligi 7-20 mm. qaviqqator detallar qirqimidan 
10-30 mm naridan tikiladi (g). 
Ziy ko`klash qaviqqatori - mashina baxyaqatori bilan biriktirib olinib, o`ngiga o`girilgan de-
tallar chetini (ziyini) mustahkamlash uchun ishlatiladi.  (CHo`ntak  qopqoqlar, bortlar, yoqa, astarli 
qoplama cho`ntaklar ziylarini). qaviq uzunligi 7-10 mm. (j). 
Yo`rma  qaviqqatori  -      detallar  qirqimlarini  titilib  ketishidan  saqlash  uchun  ishlatiladi  (tit-
iladigan  gazlamalardan  tikilgan  shim,  yubka,  ayollar  ko`ylagi  va  astarsiz  kiyimlar  qirqimlarini 
yo`rmalashda  )    qaviq  uzunligi  5  -  7  mm  (  z  ).  Yo`rma  qaviq  chapdan  o`ngga  tomon  solinib,  
qaviqlar bir tomonga bir xilda og`ib turadi. 
Tepchima qaviqqatori - asosiy detallarni qotirmaga ulashda, ba`zi detallarga turg`unlik ber-
ish  uchun  (adip  qaytarmasi,  ostki  yoqani  qavishda)  ishlatiladi.  qaviq  uzunligi  5-7  mm.,  qaviqlar 

---

 
39 
orasidagi masofa 4 - 5 mm. (i). qaviqlar gazlama qalinligiga qarab 40 - 80 nomerli iplar bilan bajari-
ladi, ipning rangi asosiy gazlama rangiga  mos kelishi kerak. 
Qiya biriktirma qaviqqatori titilmaydigan gazlamadan ust kiyim tikishda ochiq qirqimli de-
tallarning bukilgan chetini, yoki berk qirqimli detallarning chetlarini mahkamlash (masalan kiyimn-
ing etagi, yyenglarini qayirib tikish) uchun ishlatiladi. qaviq uzunligi 0,7 - 1 sm. (k). Har 1 sm. da 2 
- 3 qaviq tushiriladi. 
Iroqisimon qaviqqatori  titiladigan gazlamadan  tikiladigan detallar chetini  (masalan ayollar 
paltosi, kuylagi, yubkalar etaglarini va shimlar pochalarini buklab tikish) uchun qo`llanadi. Ba`zan 
esa  ayollar  va  bolalar  kiyimlarini  tikishda  bezak  rolini  ham  o`ynashi  mumkin.  U  chapdan  o`ngga 
qarab tikiladi,  igna o`ngdan chapga qadaladi. Gazlama zichligiga qarab, qaviq yirikligi 5 - 7 mm., 
qaviqqator kengligi  esa 3 - 7 mm. bo`ladi ( l ). 
Halqa  qaviqlar  izmalarni  yo`rmalashda  yoki  titiladigan  gazlamadan    tikiladigan  detallar 
qirqimini  yo`rmalashda,  tugma  takish  uchun  mo`ljallangan.  Halqa  qaviq  hosil  qilish  uchun    igna 
gazlama  chetidan  3  mm.  beriroqqa  sanchiladi,  keyin  igna  ko`zi  tomonidagi  ipni  igna  uchiga 
chapdan o`ngga aylantirib tashlab, hosil bo`lgan halqa  bir maromda tortiladi. qaviqlar orasida ochiq 
joy  qoldirmay,  zich  qilib  yo`rmalanadi.  Izmalarni  yo`rmalashda  qaviq  zichligi  1  sm.  da  6  -  8  ta 
bo`ladi. 
To`r  qaviqqatorlar  -  detallarni  mashinada  tikish  qiyin  bo`lgan  joylarini  doimiy  qaviq  bilan 
tikish uchun ishlatiladi. qaviq uzunligi 0,1 - 0,4 sm. qaviqning tashqi ko`rinishi mashinada bajaril-
gan baxyaqatorga o`xshaydi (m). Bunda  igna gazlama qalinligidan to`la sanchib o`tqaziladi,  yana 
gazlamadan  oldingi teshikdan qaytarib o`tqaziladi. 
To`rsimon  qaviqqatorlar  -  ko`proq  cho`ziladigan  choklarning  pishiqligini  oshirish  va  yeng 
astari astar o`miziga o`tqazilgan chokni avra  yengi yeng o`miziga o`tqazilgan chokka mahkamlash 
uchun  ishlatiladi.  qaviq  uzunligi  1-  1,5  sm.  (n).  Igna    birinchi  sanchib  o`tqazilgandan  keyin 
gazlamaga    yarim  qaviq  yirikligicha    beriroqqa  sanchiladi.  To`rsimon  qaviq  kurinishdan  to`r 
qaviqka o`xshaydi, lekin siyrakroq. 
Yashirin biriktirma qaviqqatorlar -  bukilgan detallar chetlarini doimiy mahkamlash (qopla-
ma cho`ntakni kiyimga, pastki yoqani yoqa o`miziga biriktirish uchun ishlatiladi (o).  
Yolg`on  qaviqqator  -    detal  ziylarini  (cho`ntak  qopqoq,  yoqa,  bort  ziylarini)  zichlashtirish, 
shaklini  mustahkamlash  uchun  ishlatiladi.  Yolg`on  qaviqni  hosil  qilish  uchun  igna  gazlamaga  
oldinga  og`diribroq  sanchilib, pastdagi gazlamaning yarim qalinligi  ilib olinadi va  ignani yuqori-
ga yo`naltirib, gazlamadan chiqariladi. Ignaning navbatdagi sanchiladigan joyi  igna chiqqan joydan 
0,5  -  1  mm.  masofada  bo`ladi.  Yolg`on  qaviq  iplari  detalning  o`ngi  va  teskari    tomonlaridan 
ko`rinmaydi.  Bu  qaviqlarni  bajarishda  33,  65,  75  ipak  iplar  ishlatiladi.  qaviq  yirikligi  3  -  4  mm. 
bo`ladi (p). 

---

 
40