Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti umumiy huquqshunoslik

1. Fuqarolik huquqining predmeti. 

 Fuqarolik  huquqi  iqtisodiy  munosabatlarning  huquqiy  shakli  hisoblanadi. 

Fuqarolik huquqi deganda quyidagi muloxazalarni yuritish mumkin: 

1)  Me'yorlar tizimini o'zida mujassamlashtirgan huquq soxasi sifatida  

2)  Normativ aktlar tizimini o'zida ifoda etgan fuqarolik qonunchiligi sifatida. 

3)  Fuqarolik-huquqiy 

hodisalar 

haqidagi 

bilimlarni 

 

o’rganish 

ga 

ko'maklashuvchi  fan sifatida. 

4)  Fuqarolik-huquqiy  bilimlar  tug’risida  ma'lumotlar  tizimini  o'zida  jamlagan 

o'quv kursi sifatida. 

 Fuqarolik  huquqining  predmeti  –  huquq  sohasi  sifatida  fuqarolik  muomalasi 

ishtirokchilarining huquqiy holatini, mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlarning, 

intelektual  faoliyat  natijalariga  bo'lgan  huquqlarning  vujudga  kelishi  asoslarini 

hamda ularni amalga oshirish tartibini belgilaydi, shartnoma majburiyatlari va o'zga 

majburiyatlarni,  shuningdek  boshqa  mulkiy  hamda  u  bilan  bog’liq  shaxsiy 

nomulkiy munosabatlarni tartibga soladi. 

Fuqarolik huquqi normalari tartibga solib turiladigan munosabatlarning asosiy 

guruxini mulkiy munosabatlar tashkil qiladi. Mulkiy munosabatlar tushunchasi 

mulk tushunchasi bilan uzluksiz bog’liqdir. Mulk tushunchasi huquqda quyidagi 

mazmunda qullanadi. 

1)  Shaxsning  mulkini    tashkil  etuvchi  ashyolar  va  moddiy  qimmatliklar 

yig’indisi. 

---

 

65 

2) Mulk huquqi asosida boshqa shaxsdan olgan ashyolar yig’indisi (aktiv). 

3) Mulkiy huquq va majburiyatlarni o'zida  

Mulkiy  munosabatlar–ishlab  chiqarish  jarayonida,  ishlab  chiqarilgan 

mahsulotlarni  va  vositalarni  taqsimlash,  ayriboshlash  va  iste'mol  qilish  jarayonida 

yuzaga  keladi.  Bu  munosabatlar  –  fuqarolarning  erkiga  bog’liq    munosabatlar 

bo'lib, unda konkret shaxslar moddiy ne'matlarni o'tkazish orqali bog’lanadilar1. 

Mulkiy  munosabotlar  –  bu  fuqarolarning  ashyoga,  mulkka  nisbatan 

munosabati  emas,  balki  mulk  orqali  fuqarolar  o'rtasida  vujudga  kelgan 

munosabatlardir. 

Ayrim  adabiyotlarda  mulkiy  munosabatlarni  tovar  –  pul  shakli  sifatida  talqin 

etiladi. 

Moxiyatiga ko'ra, mulkiy munosabatlar quyidagilarga ajraladi: 

1)  Mulkka taalluqlilik bo'yicha  munosabatlar (statika) 

a)  Mulkdorda mavjud mulkka nisbatan egalik munosabatlari. 

b) Mulkdor bo'lmagan shaxsda joylashgan malkka nisbatan egalik munosabatlari 

(ashyoviy huquq). 

2)    Bir  shaxsdan  ikkinchisiga  moddiy  ne'matlarni  o'tkazish  orqali  bog’liq  

munosabatlar  (dinamika).  Bunday  munosabatlar  ham  quyidagi  ko'rinishlarda 

bo'ladi: 

a)  Shartnomalar asosida yuzaga kelgan munosabatlar. 

b)  Delikt  majburiyatlar.  (zarar  yetkazishdan,  asossiz  boylik  orttirish  oqibatida  

kelib chiqadigan majburiyatlar ). 

v)   Meros munosabatlar. 

  Fuqarolik  huquqining  predmeti  mulkiy  munosabatlar  bilan  birga  shaxsiy 

nomulkiy  munosabatlar  ham  hisoblanadi.  Ular  quyidagi  asosiy  belgilar  bilan 

farqlanadi: 

1)   Mulkiy munosabatlardan holi, iqtisodiy mazmunga ega emas. 

2)  Ularning  predmeti  sifatida  nomoddiy  ne'matlar  :  ism,  sha'n,  qadr  -  qimmat,  

mualliflik huquqi va boshqalar. 

3)   Nomoddiy ne'matlar shaxsdan ajralmagan holda yuzaga keladi.    

---

 

66 

Fuqarolik  huquqini  shaxsiy  nomulkiy  munosabatlarini  o'rni  haqida  yuridik 

adabiyotlarda  ikki  hil  asosiy  yondashuv  mavjud.

3

  Birinchidan:  Shaxsiy  nomulki 

huquqlar  fuqarolik  huquqining  predmetiga  kiradi,    u  bilan  tartibga  solinadi  va 

muhofaza  qilinadi.  2)  Ijtimoiy  munosabatlar  tartibga  solishning  fuqarolik-huquqiy 

usullari.