Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti umumiy huquqshunoslik

1.  Ekologiya huquqining tushunchasi, xususiyatlari va umumiy 

ekologiya  tizimida tutgan  o`rni 

 

Tabiat va jamiyat o`rtasidagi   o`zaro bog`liqlik turli  yo`nalish va  shakllarda  

uzoq vaqt davomida  amalga oshirilib  kelinmoqda. 

 

Asrlar davomida insoniyat  tabiat  qonuniyatlariga   moslashib, o`zining   turli 

ehtiyojlarini  qondirish uchun  tabiatdan foydalanib,  unga ta'sir o`tkazmoqda. 

 

Shuni  alohida    ta'kidlash    kerakki,    jamiyat  a'zolari  ongining  tobora  

takomillashishi, yangi mehnat qurollarining  ixtiro etilishi o`z navbatida,  insonning 

turli    ehtiyojlarining    rivojlanishiga    olib  keldi.    Inson  o`z  ehtiyojlarini    qondirish 

uchun    tabiiy  resurslardan  foydalanib  salbiy  ta'sir    ko`rsata  boshladi.  Jamiyat 

a'zolarining    tabiatdan  foydalanish  bo`yicha    ehtiyojlarining    oshishi,    tabiiy 

resurslardan   

foydalanish  qurollari,    ya'ni  texnikaviy   

vositalarning 

takomillashishiga    olib  keldi.  Ushbu  holat  o`z  navbatida    tabiatga  jamiyat 

tomonidan    bo`ladigan  ta'sirlarning    bir  necha  barobar    ko`payishiga  sabab  bo`ldi. 

XIX asrning ikkinchi yarmi  va XX asrlarda inson  tafakkurining rivojlanishi  ilm-

fanning  taraqqiy    etishi  o`z    navbatida  insonning    turli  ehtiyojlarini  qondirishga, 

jamiyatning    ijtimoiy-iqtisodiy  negizini    mustahkamlashga  xizmat    qildi.  Albatta,  

yangi  texnologik jarayon ish unumdorligi,  iqtisodiy daromadni  ko`paytirishi  bilan  

bir  qatorda  tabiiy  resurslarning    holatiga  salbiy    ta'sirlarni    oshirishga,  shuningdek 

tabiat    bilan  jamiyat    o`rtasidagi  o`zaro  muvozanatni  buzilishiga    olib  kelishi  

mumkin. Shuning uchun ham tabiat  va jamiyat o`rtasidagi  munosabatning shunday 

---

 

118

yo`lga  qo`yilishi kerakki  o`zaro ta'sirlar  natijasida  tabiiy  resurs, ekologik tizimlar 

holati va  aholining  sog`ligi, hayoti va ijtimoiy-iqtisodiy  ehtiyojlarining darajasiga  

bo`ladigan salbiy  oqibatlarni  iloji boricha  kamayishiga olib  kelinishi  zarurdir. 

 

Muhim  tabiiy resurslar  hisoblangan   yer,  yer osti  boyliklari,  suv, o`simlik, 

hayvonot  dunyosi  va boshqa  tabiiy zahiralarning   inson, jamiyat  hayotida  tutgan 

o`rni beqiyosdir. 

 

Shuning  uchun    har  qanday  jamiyatda  tabiatdan    foydalanish,  uni  muhofaza  

qilish,  tabiat  zahiralarini  kelajak  avlodga    meros  qilib    qoldirish    ustuvor 

vazifalardan    biri  hisoblanadi.  Tarixga  nazar    solib,  fikr  qiladigan  bo`lsak  tabiat-

jamiyat  o`rtasidagi    o`zaro    munosabatlar  jamiyat  hayotining    turli  bosqichlarida 

turlicha    shakllarda  olib  borilgan,  har  bir  tarixiy      rivojlanish  bosqichida  turli  

foydalanish  va  ularni    muhofaza    qilishning  qoida-talablari    joriy  etilib    kelingan. 

 

Demak,  jamiyatda  yer,  yer  osti   boyliklari, suv, o`simlik,  hayvonot  dunyosi 

va    atmosfera    havosidan    foydalanish    va  muhofaza  qilish  yuzasidan    ijtimoiy 

munosabatlar  huquqiy    jihatdan  tartibga  solinib,    tabiat-jamiyat    tizimida  

muvozanatni saqlashga xizmat qiladi. 

 

Shuni  alohida  ta'kidlash    lozimki,  tabiatdan  foydalanish    va  uni    muhofaza  

qilish bilan bog`liq ijtimoiy  munosabatlarni  tartibga solishga  qaratilgan  huquqiy  

chora-tadbirlar  tizimi    va  ularning    ta'sir  doirasi  har  bir  tarixiy    bosqichda  mavjud 

ilm,  fan  va texnika  rivojlanishi   hamda  atrof  tabiiy   muhit   holatining darajasiga 

bog`liq bo`ladi. 

 

Shuning  uchun  ham  XX asrda   amalga  oshirilgan  fan-texnika  revolutsiyasi  

natijasida    yaratilgan  yangi  texnika    vositalari,  ishlab  chiqarish    obyektlari  o`z  

navbatida  tabiatga  bo`lgan  ta'sirini  oshishi  misli  kutilmagan  ekologik    salbiy 

oqibatlarni  keltirib  chiqardi. Ekologik munosabatlarni tartibga  solishga qaratilgan 

ijtimoiy-huquqiy  chora-tadbirlar tizimi ishlab chiqildi va amalga oshirila  boshladi. 

 

Ushub  holat    ekologik  huquqiy    munosabatlar  doirasi  va  darajasini 

o`rganuvchi ekologiya huquqi  fanining paydo bo`lishi  va rivojlanishiga  zaruriyat  

yaratdi. 

---

 

119