Davlatlar nomlarining etimologiyasi

DAVLATLAR NOMLARINING ETIMOLOGIYASI 

BOBURJON MAVLONOV 

 

 

- 32 - 

 

Fruis  tomonidan  yozilgan  xatning  tarjimasida  "Giapan  (o'qilishi  "Jyapan")  shaklida 

ishlatilgan. 

Ch 

Chernogoriya - ventsiyalik bosqinchilar tomonidan qalin yashil o'rmonlar bilan 

qoplangan Lovchen tog'ining tashqi ko‘rinishiga qarab 'montenegro' - "qora tog'" deb 

atalgan. Mamlakatning zamonaviy mahalliy nomi 'Cma Gora, Chernogoriya nomining 

so'zma-so'z  tarjimasidir.  Ba'zi  tillarda  mamlakat  nomi  sifatida  "qora  tog'" 

birikmasining  to'g'ridan-to'g'ri  tarjimasi  ishlatiladi.  Masalan,  Alban  tilida    Mali  i  Zi, 

grek tilida Μαυροβούνιο, turk tilida  Karadağ. 

Chili  -  Chili  so'zining  kelib  chiqishi  haqida  turli  xil  nazariyalar  mavjud.  Tarixchi 

Xose  de  Akostaning  ta'kidlashicha,  kuechua  tilidagi  "Chili"  so'zi  "sovuq"  yoki 

"chegara"  ma'nosini  anglatadi.  XVII  asrning  ispan  tarixchisi  Diego  de  Rosalesning 

fikriga  ko'ra,  Inklar  Akonkagua  vodiysini  o'sha  davrda  Tili  deb  nomlashgan.  Boshqa 

nazariyalarga ko'ra, Chili o'z nomini tubjoy amerikaliklar tilida "yerning tugashi" yoki 

"dengiz  bo'shliqlari"  degan  ma'noni  anglatadi;  "Mapuche"  tilidagi  "chilli"  -  "yer 

tugaydigan joy" degan ma'noni anglatadi; yoki Kechua tilidagi "chiri"  - "sovuq" yoki 

"tchilli" - "qor" yoki "yerning eng chuqur nuqtasi" degan ma'noni anglatadi. 

Chexiya  -  Mamlakat  nomi  V  asrdan  beri  ma'lum  bo'lgan  slavyanlarning  chex 

qabilasining  etnonimidan  kelib  chiqqan.  Chex  so'zining  etimologiyasini  "xalq  a'zosi, 

qarindosh"  degan  ma'noni  anglatuvchi  proto-slavyan  tilidagi  asos  -  "čel"  so'zidan 

olingan (chex tilidagi "člověk" - odam so'zi ham shu asosdan yasalgan). 

O' 

O'zbekiston - bu toponim ham O'rta Osiyoning boshqa davlatlari nomlari qatori 

1924-yilgi  milliy-hududiy  chegaralanish  natijasida  paydo  bo'lgan.  Ungacha  yurtimiz 

hududlari  Turkiston  Avtonom  Sovet  Sotsialistik  Respublikasi  deb  atalgani  hammaga 

ma'lum. Endi "o'zbek" etnonimining kelib chiqishi haqida gaplashsak.  

O’zbek atamasining kelib chiqishi haqida barcha tomonidan tan olingan aniq bir 

tushuncha mavjud emas. Rus olimlari P.P.Ivanov. A.Yu.Yakubovskiy bu atamani Oltin 

O'rda  xoni  O’zbekxon  (1312-1340)  nomi  tufayli  paydo  bo’lgan  deb  da’vo  qilishsa, 

G’arb  olimlaridan  bo’lmish  Allen  J.  Frank  va  Peter  B.  Golden  «o’zbek»  atamasi 

Turkiston kengliklarida Oltin O’rda xoni O’zbekxondan ancha oldin paydo bo’lgan deb 

ta’kidlashadi.  Ba’zi  olimlar  esa,  masalan,  M.Ermatov  «o’zbek»  so’zining  paydo 

bo’lishini turkiy qabilalardan bo’lmish o'g'uzlar bilan bog’laydi.

 

Ammo,  Oltin  O’rda  xoni  O’zbekdan  avval  ham  bu  atama  mavjud  bo’lgan. 

Masalan,  XII  asrda  yashagan  muarrix  Usoma  ibn  Munqiz  “Kitob  al-I’tibar”  asarida 

Musil  (Iroq  shimolidagi  shahar)  amirining  ismi  O’zbek  bo'lgan  deb  qayd  etadi. 

Mashhur muarrix Rashdiddin Fazlulloh al-Hamadoniy ham o’zining “Jome at-Tavorih” 

asarida  ilgezidiylar  sulolasiga  mansub  Tabriz  hokimining  ismi  O‘zbek  Muzaffar  deb 

---