Rivojlantirish instituti j. J. Jalolov, I. A. Ahmedov, I. S. Hotamov korxona tashqi iqtisodiy

3.2. SHARTNOMA SHARTLARI
Tashqi 
savdoda 
qo‘llaniladigan 
shartnomalar 
turli 
shartlarga
ega. 
Ular 
tovarni 
tavsiflaydi, 
bitimning 
tijorat 
xususiyatlarini,
tomonlarning huquq va majburiyatlarini belgilaydi. Shart-
nomaning barcha shartlarini quyidagicha tavsiflash mumkin.
1) sotuvchi va xaridor uchun ularning majburiyligi nuqtai
nazaridan;
2) universalligi nuqtai nazaridan.
Majburiyligi nuqtai nazaridan shartnoma shartlari majburiy
va qo‘shimcha shartlarga bo‘linadi.
Majburiy shartlarga quyidagilar kiradi:
— bitim tomonlarining nomi;
— shartnoma predmeti;
— sifat va son;
— yetkazib berishning asosiy shartlari;
— baho;
— to‘lov shartlari;
— sanksiya va reklamatsiyalar (jarimalar, da’volar);
— tomonlarning yuridik manzillari va imzolari.
Qo‘shimcha shartlar quyidagilar:

---

4 9
— tovarni topshirish va qabul qilish;
— sug‘urta;
— yuklash hujjatlari;
— kafolatlar;
— o‘rash-joylash va markirovka;
— fors-major holatlari;
— arbitraj;
— boshqa shartlar.
Majburiy shartlarda agar tomonlardan biri ushbu shartlarni
bajarmasa, boshqa tomon shartnomani buzishi va shartnomani
qoplashni talab qilishga haqlidir. Qo‘shimcha yoki juda muhim
bo‘lmagan shartlar ham mavjud. Ushbu shartlarni bir tomon buzsa,
ikkinchi tomon shartnomani buzishni talab qilishga haqli emas.
Universalligi nuqtai nazaridan shartnoma shartlari individual
va universal shartlarga bo‘linadi.
Individual, ya’ni faqat bir konkret shartnomaga xos bo‘lgan
shartlarga quyidagilar kiradi:
— Muqaddimada aks ettirilgan tomonlarning nomi;
— shartnoma predmeti;
— tovar sifati;
— tovar soni;
— baho;
— yetkazib berish muddatlari;
— tomonlarning manzili va imzosi.
Universal shartlarga quyidagilar kiradi:
— tovarni qabul qilish-topshirish;
— yetkazib berishning asosiy shartlari;
— to‘lov shartlari;
— o‘rash-joylash, markirovka;
— kafolatlar;
— sanksiyalar va reklamatsiyalar;
— fors-major holatlari;
— arbitraj.
Shartnomalarni tuzishda kontragent mamlakatidagi savdo
odatlarini hisobga olishi kerak. Savdo odatlari deganda, xalqaro
savdo amaliyotida shakllangan umume’tirof etilgan yagona qoida
tushuniladi. Bu qoidalarning ahamiyati shundaki, agar biror-
bir noaniqliklar mavjud bo‘lsa, tomonlar xalqaro savdo odatini
qo‘llaydilar.
Aslida shartnoma tuzishda va uni bajarishda yuzaga kelish
ehtimoli bo‘lgan barcha masalalarni oldindan aytib bo‘lmaydi.

---

5 0
A. Muqaddima. Muqaddima matndan oldin keladi va
«shartnoma» so‘zidan oldin boshlanib, undan keyin shartnoma
raqami beriladi.
Keyin tomonlarning nomi aniq ko‘rsatiladi. Shuningdek,
kontragentlar sifatida tomonlarning ta’rifi beriladi. Masalan,
«sotuvchi» va «xaridor» yoki «buyurtmachi» va «yetkazib
beruvchi».
Muqaddima namunasi:
Shartnoma ¹ 1G‘010693-GK
Toshkent shahri 2000-y. 1-iyun
Kelgusida «sotuvchi» deb nomlangan «Eksporttexnika
LTD» mas’uliyati cheklangan jamiyati bir tomondan va
«Nippon pums» (Yaponiya) firmasi ikkinchi tomondan
ushbu shartnomani shu haqda tuzdilarkim, sotuvchi
xaridorga quyida sanab o‘tilgan shartlarda quyidagi
tovarlarni yetkazib beradi.