Mikroprotsessor va kompyuter texnikasi asoslari

      GLOSSARIY  
Aa 
Axborot 
ingl.: information 
rus.: информация 
1. Taqdim etilish shaklidan qat’iy nazar shaxs, predmet, dalil, voqea, hodisa va jarayonlar 
haqidagi ma’lumotlar. 
2. Dalil, voqea, hodisa, predmet, jarayon kabi obyektlar haqidagi bilim (ma’lumotlar) hamda 
tushunchalar yoki buyruqlar. 
Adres kengligi adresli shinalar razryadliligiga bog’liqdir, negaki turli adreslarning maksimal 
soni ikkilik sonlarning har xilligi bilan aniqlanib, bu sonlarni p ta razryad bilan tasvirlash 
mumkin, ya’ni adres kengligi 2p ga teng, bu erda ya - adres razryadliligi. 
AIDSTEST - viruslarni aniqlash va yo’qotish uchun mo’ljallangan. Virusga qarshi ko’p qirrali 
dasturlar mavjud bo’lib, ular har haftada yangilanib turadi. 
ADINF CURE MODVLE - ADINF disklar rеvizoridagi davolash moduli bo’lib, rеvizor 
tomonidan zararlanganligi aniqlangan fayllarni avtomatik holatda tiklaydi (yiliga bir nеcha 
marta yangilanadi) 
ADINF - diskdagi barcha o’zgarishlarni nazorat qiluvchi, disklarning virusga qarshi rеvizor 
dasturi (bir yilda bir nеcha marta yangilanadi). Diskdagi barcha dasturlar ning fizik 
kamchiliklarini nazorat qiladi. Diskning tizimli sohasini va fayllar holatini eslab qoladi va 
qayta yuklashda diskdagi o’zgarishlarni aniqlaydi, agar biror xavfli o’zgarishlar aniqlansa, 
foydalanuvchiga bu haqda xabar bеradi 
Adapter -Ma’lumotlarni berishning turli usullari bilan qurilmalarni bir-biriga moslashtirishga 
imkon beradigan elektron sxema. Masalan, analog qurilmani raqamli qurilmaga to‘g‘ridan-
to‘g‘ri ulash mumkin emas, buning uchun avvalo analog signalni raqamli signalga aylantirish 
lozim yoki aksincha. Apparatli vositalarning bir-biriga mos bo‘lmagan ikkita tarkibiy bo‘lakni 
bog‘lash uchun biriktirish qurilmasi zarur. Adapter bunday qurilmaning tarkibiy uzatish 
imkonini beradi. Telefoniyada ishlatiladi. 
Antivirus - Viruslarni aniqlovchi va ulardan kompyuterni tozalovchi maxsus programma. 
Arxivdan tiklash - Faylni arxivli fayldan qayta tiklash. 
ActiveX - Veb-sahifalar  yaratuvchilarga  o‘zaro faol muhitni yaratish imkonini beruvchi 
texnika vositalari va amallar to‘plami, ko‘p sO’nli asboblarni yaxlit qilib birlashtirish vositasi. 

---

154 
 
Bb 
BIOS (Basic input output system) - o‘z tarkibidagi bir marta yozib qoldirilgan ma’lumotlar 
majmuasini saqlab turuvchi va alohida mikrosxema hisoblangan xotira turi hisoblanadi. 
Odatda bu xotiradagi ma’lumotlarni, uni ishlab chiquvchi korxona (firma) yozib qoldiradi. 
Boshqarish flaglar- nafakat programmaning balki xisoblash mashinasining ish faoliyatiga 
ta’sir ko’rsatadi. 
Boshqarish qurilmasi - funksiyasi buyicha shaxsiy kompyutening eng murakkab qurilmasi 
xisoblanadi. U mashinaning barcha bloklariga  yetkaziladigan boshqarish signallari kayta 
ishlaydi.  
Cc 
Compact Disk (CD) - qattiq disklarnig keyingi avlodi bo‘lib, ma’lumotlarni tashish, saqlash 
uchun foydalaniladi va keng tarqalgan. Ularning xajmlari 350 Mbayt va 700 Mbaytlilari 
mavjud. Ularnig ikki turi: CD-R va CD-RW turlari bor. 
 CD-R (Compact Disc - Read) - o‘qish uchun ishlatiladigan kompakt disk. Unga faqat bir 
marta ma’lumot yoziladi va o‘chirib bo‘lmaydi. 
 CD-RW (Compact Disc - Read Write) - o‘qish va yozish uchun ishlatiladigan kompakt disk. 
Unga bir necha marta ma’lumot yoziladi va o‘chiriladi. 
CD larni o‘qish uchun CD ROM (Compact Disc Read-Only Memory) disk o‘quvchi 
qurilmadan foydalaniladi. 
CD larga yozish va o‘qish uchun CD RWOM (Compact Disc Read Write-Only Memory) disk 
o‘quvchi qurilmadan foydalaniladi. 
Chiziqli d e sh i f r a t o r l a r (II-11) ifodani hech qanday mantiqiy o'zgartirmasdan bevosita 
uning sxemasini amalga oshirish yo'li bilan quriladi, ya'ni chizig’li deshifratorlar har biri 
kirish yo'liga ega bo'lgan, chizish yo'llari bo'yicha mustaqil n ventillardan iborat. 
Dd 
Doimiy eslab qoluvchi xotira- “BIOS” BIOS-bu termin kiritish-chiqarish sistemalaridan 
ba’zaviy asosidir. 
Doctor WEB (Dr Web) - yangidan yaratilgan, ma'lum va no’malum viruslarni aniqlash va 
yo’qotish uchun ishlatiladigan virusga qarshi dastur. U arxivlangan va vaktsinalangan 
fayllarda ham viruslarni aniqlay oladi (har oyda o’rtacha 2 marta yangilanadi). 

---

155 
 
Disk yurituvchilari - bu egiluvchan va kompakt disklardagi ma’lumotlarni o‘qish va yozish 
ishlarni bajaradigan qurulma. 
Drayver - maxsus dastur bo’lib, u xotira va EHM tashqi qurilmalarining ishini boshqaradi va 
MP, AX va EHM ning tashqi qurilmalari orasidagi axborot almashinuvini tashkil etadi. 
Digital Video Disk (DVD) - qattiq disklarning keyingi yangi avlodi bo‘lib, ma’lumotlarni 
tashish, saqlash asosan videoli ma’lumotlar uchun foydalaniladi va keng tarqalgan. Ularning 
xajmlari 3 Gbayt va 4,7 Gbaytlilari mavjud. Ularnig ikki turi: DVD-R va DVD-RW turlari 
bor. 
 DVD-R (Digital Vidoe Disc - Read) - o‘qish uchun ishlatiladigan raqam video disk. Unga 
faqat bir marta ma’lumot yoziladi va o‘chirib bo‘lmaydi. 
 DVD-RW (Digital Vidoe Disc - Read Write) - o‘qish va yozish uchun ishlatiladigan rakamli 
video disk. Unga bir necha marta ma’lumot yoziladi va o‘chiriladi. 
Ff 
Funksional tugmalar- Maxsus buyruqlar va amallarni bajarish tugmalari [F1] - [F12]. Har xil 
dasturlar bu tugmalarga har xil amallarni o‘rnatadi. 
Flag – bu ma’lum shart bajarilganda 1 kiymatini aks xolda 0 kiymatini kabul kiluvchi bitdir. 
Bir necha xildagi flaglar ishlatiladi. Ularning xar biri ma’lum nomga ega   (ZF,CF va xokazo). 
Ularning barii flaglar registrida joylashgan. Ba’zi flaglar shart flaglari  deb ataladi.Flag 
registori 1 ta registor. Undagi xar bir razryad ma’lum bir vazifani bajarishga muljallangan.