Kimyoviy texnologiya

Aviastiya va avtomobil benzinlari. Tovar benzini - benzin frakstiyalari (yengil va 

og’ir  benzinlar)ni  aralashtirish  (kompaundirlash)  yuli  bilan  tayyorlanadi.  Benzin 

frakstiyalari  har  xil  usullar  bilan  olingan  bo’lishi  mumkin.  Komponentlarni 

aralashtirish har bir komponentning xususiyatidan to’g’ri foydalanib, kerakli sifatga 

ega  bo’lgan  motor  yoqilg’isini  tayyorlashga  va  benzin  resurslaridan  to’g’ri 

foydalanishga yordam beradi.  

Avtomobil  benzinlari.  Avtomobil  benzinlarini  tayyorlashda  ishlatiladigan 

komponentlarning miqdori va sifati bir-biridan katta farq qiladi. Hattoki, bir zavodning 

o’zida  har-xil  vaktda  tayyorlangan  bir  markadagi  benzinlar  ham  komponent  tarkibi 

bo’yicha farq qilishi mumkin. Hozirgi vaqtda Respublikamiz NQIZ-larida A-66, A-72, 

A-80(76),  AI-91(93)  va  AI-98  markadagi  benzinlar  ishlab  chiqarilmoqda.  Bundan 

tashqari  maxsus  texnik  shart  bo’yicha  oz  miqdorda  «Ekstra»  benzini  ham  ishlab 

chiqarilmoqda,  bu  benzin  AI-95  ham  deyiladi.  Benzin  markalarining  ko’pligi 

ekspluatastiyadagi avtomobillar dvigatelllari talablarining turli xilligi bilan izoxlanadi.  

Quyidagi rasmda benzin olinishi va sifatini yaxshilanishi texnologik jarayonlari 

sxemasi keltirilgan (1.1-rasm). 

Hozirda  benzinlar  to’g’ri  haydab  olingan,  termik,  katalitik  krekingda  olingan, 

katalitik  riforming,  kokslash,  gidrokrekinglash,  alkillash,  polimerlash,  gazni 

izomerlash  va  neftni  qayta  ishlash  jarayonlarida  hosil  bo’lgan  komponentlarni 

aralashtirib  tayyorlanadi.  Komponentlarni  benzindagi  nisbati  -  ko’proq  ularning 

detonatsiya  xususiyatlariga  (detonatsiyaga  barqarorligiga)  qarab,  frakstiyalarni 

tarkibiy  qismiga,      oltingugurtning  miqdoriga  va  kimyoviy  barqarorligiga  qarab 

aniqlanadi.  Neftlarni  to’g’ri  haydab  olingan  benzinlarda,  odatda,  normal  parafin 

uglevodorodlar ko’p bo’ladi. 

---

 

Ularni detonatsiyaga barqarorligi past – oktan soni kam. Oxirgi qaynash xaroratini 

pasayishi,  to’g’ri  haydab  olingan  benzinlarni  detonatsiyaga  barqarorligini  orttiradi. 

Masalan, benzin frakstiyasi 28-200

0

S (to’g’ri haydalgan Romashkino neftidan) oktan 

soni 41 ga teng. Frakstiya 28-180

0

S = 46; frakstiya 28-120

0

S=58; frakstiya 28-62=75. 

Termik  kreking  benzinlarida  tuyinmagan  uglevodorodlarning  normal  parafin 

uglevodorodlariga  nisbatan  miqdori  yuqori,  shuning  uchun  termik  kreking 

benzinlarning  oktan  soni  yuqori  bo’ladi.  Chunki,  ularning  tarkibida  aromatik 

uglevodorodlar  va  izoparafinlarning  miqdori  yuqoridir.  Katalitik  riforming  jarayoni 

to’g’ri  haydab  olingan  benzinlarni  detonatsiyaga  barqarorligini  oshirishga 

mo’ljallangan. 

Katalitik  riforming  benzinlarida  70%  gacha  aromatik  uglevodorodlar  bo’ladi. 

Tovar  benzin  komponenti  sifatida  platforming  benzini  to’laligicha  olinishi  mumkin 

yoki uning aloxida komponentlari ishlatilishi mumkin. Tovar benzinlarini detonatsiya 

xususiyatini  oshirish  uchun  maxsus  tayyorlangan  yukori  oktanli  komponentlar 

qo’llaniladi.  

A-66  benzinini  asosan  2  xil  komponentdan  –  termik  kreking  benzini  va  to’g’ri 

haydab olingan benzinlarni aralashtirib tayyorlanadi.