Muvozanatli deb tushuniladi. Ammo, har qanday iqtisodiy tizimning bunday holati hayoliydir

 
RESURSLAR BOZORI 
 
UY XO’JALIGI 
 
FIRMALAR  
TOVARLAR VA 
XIZMATLAR BOZORI 
Resurslarga 
xarajatlar 
Daromadlar 
Iste’mol xarajatlari 
Resurslar 
Yer, mehnat, 
kapital  
Tovar va 
xizmatlar  
Tovar va 
xizmatlar  

---

 
10 
 
resurslar  egalarining  daromadini  aniqlaydi.  Bozor  tizimida  muvofiqlashtirish 
masalasini  bozor hal  qiladi. Muvofiqlashtirish  masalasi bilan bog’liq xarajatlarga 
transaktsion xarajatlar deyiladi.  
Bozor  muvofiqlashtirishdan  tashqari  ishlab  chiqaruvchilar  va  iste’molchilar 
qarorlarini  vaqt  bo’yicha  tartiblashtiradi.  Bu  kelajakdagi  ne’matlar  (fyuchers) 
bozorining  vujudga  kelishi  bilan  bog’liqdir.  Kelajakdagi  ne’matlarning  oldi-
sotdisi,  ularning  narxlari  to’g’risida  tasavvurga  ega  bo’lishga,  ularning  kelajakda 
nisbatan  noyobligi  to’g’risida  axborot  beradi.  Iste’molchilar  va  ishlab 
chiqaruvchilar bunday narx axborotlariga ko’ra, o’zlarining joriy xo’jalik rejalarini 
qayta ko’rib chiqadilar va o’zlarining iqtisodiy harakatlarini tartibga soladilar. 
  Har qanday iqtisodiy tizimda tovarlar va xizmatlarni takror ishlab chiqarish 
umumiy jarayonini resurslar, tovar va xizmatlar, daromadlar hamda xarajatlarning 
doiraviy  oqimi  modeli    ko’rinishida  tasavvur  qilish  mumkin.  Bu  sodda  model 
makroiqtisodiy tahlil asosini tashkil etadi.  Faqat xususiy mulkka tayangan ( ya’ni 
davlat  ishtiroki  mavjud  bo’lmagan)  yopiq  iqtisodiyotda  bunday  doiraviy  oqimi  
firmalar va uy xo’jaliklari o’rtasida amalga oshiriladi (1-chizma). 
Uy  xo’jaliklari  ishlab  chiqarish  uchun  zarur  bo’lgan  barcha  iqtisodiy 
resurslarni resurslar bozoriga etkazib beradilar, korxonalar esa bu resurslarni sotib 
olib  turli  xil  mahsulotlarga,  xizmatlarga  aylantiradilar,  so’ngra  esa  ularni  tayyor 
mahsulotlar  va  xizmatlar  bozoriga  etkazib  beradilar.  Ayni  paytda  “resurslar  - 
tovarlar  va  xizmatlar”  oqimiga  qarama  qarshi  yo’nalishda    “daromadlar  - 
xarajatlar”ning ham doiraviy oqimi amalga oshiriladi. Ya’ni, uy xo’jaliklari o’zlari 
etkazib bergan iqtisodiy resurslar evaziga daromad oladi hamda ularni tovarlar va 
xizmatlar  iste’mol  qilish  uchun  sarflaydilar  yoki  aksincha  korxonalar  resurslar 
uchun sarf-xarajatlar qiladilar hamda tayyor mahsulotlarni sotish evaziga daromad 
oladilar. 
Resurslar  hamda  tovarlar  va  xizmatlar  oqimi  jami  taklifni,  daromadlar  va 
xarajatlar oqimi jami talabni ko’rsatadi.  Davlat ishtiroki mavjud bo’lmagan yopiq 
iqtisodiyotda    yalpi  talab  va  yalpi  taklifning  o’zaro  teng  bo’lishi  firmalarnining 

---

 
11 
 
yalpi  sotuvi,  yoki  yalpi  ishlab  chiqarishi  hajmi  uy  xo’jaliklarining  yalpi 
daromadlari, yoki yalpi daromadlariga teng bo’lishi shaklida namoyon bo’ladi. Bu 
ko’rsatkichlar  o’rtasidagi  tenglikning  buzilishi  ishlab  chiqarishning  pasayishi, 
inflyatsiya  va  ishsizlik  darajalarining  ko’tarilib  ketishiga  sabab  bo’ladi.  Davlat 
aralashuvi  mavjud  bo’lgan  iqtisodiyotda  bu  model  ancha  murakkab    ko’rinish 
oladi.