Muvozanatli deb tushuniladi. Ammo, har qanday iqtisodiy tizimning bunday holati hayoliydir

 
20.3. Ichki va tashqi muvozanat modeli 
Tadqiqotlar  ko’rsatishicha  odatda  yalpi  talabni  tartibga  solish  orqali  faqat 
ichki  muvozanatga  erishish  uchun  yo’naltirilgan  iqtisodiy  siyosat  ba’zi 
hollardagina  bir  vaqtda  tashqi  muvozanatga  olib  keladi.  Xuddi  shunday  holat 
tashqi  muvozanatni  asoslangan  holda  tartibga  solishda  ham  yuzaga  keladi.  Shu 
sababdan ham ichki va tashqi balansga bir vaqtda erishish juda qiyin hal etiladigan 
masala hisoblanadi.  
Ushbu muammoni tahlil qilish davomida iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish va 
amalga oshirishning fundamental tamoyili aniqlangan. Bu tamoyil Ya. Tinbergen 
tomonidan  yaratilgan  bo’lib,  unda  ikki  bir-biriga  bog’liq  bo’lmagan  maqsadlarga 
erishish  uchun  iqtisodiy  siyosatning  hech  bo’lmaganda  ikkita  bir-biriga  bog’liq 
bo’lmagan  vositalari  talab  etiladi.  Muvofiq  ravishda  iqtisodiy  siyosatning  uchta 
maqsadiga  erishish  uchun  uchta  vositasidan  foydalanish  zarur  va  hakozo.  Ikki 
maqsad sifatida ichki balans, ya’ni ishsizlikning tabiiy darajasi va past yoki nollik 

---

 
222 
 
inflyatsiya  bo’lganda  ishlab  chiqarishning  hohlangan  hajmiga  erishish  hamda 
tashqi  balans,  ya’ni  to’lov  yoki  savdo  balansi  nolga  teng  bo’lishiga  erishish 
qatnashadi. 
R.  Mandell  ishlarida  pul-kredit  va  byudjet-soliq  siyosati  vositalaridan 
foydalanish, bu model kapitalning xalqaro harakatini ko’zda  tutgan sharoitda bir 
vaqtda ichki va tashqi muvozanatga erishishga imkon beradi. 
Ichki  va  tashqi  muvozanat  muammosining  nazariy  jihati  ko’pincha  IS-LM 
ning  bir  muncha  modifikatsiyalangan  modeliga  to’lov  balansi  muvozanatini 
ko’rsatuvchi  VR  chizig’ini  qo’shib  qo’llash  sifatida  qaraladi.  Bu  model  valyuta 
kursining turli tartiblari uchun quriladi. Mukammal kapital harakatiga ega bo’lgan 
kichik  ochiq  iqtisodiyot  Mandell-Fleming  modeli  yordamida  tahlil  qilinishi 
mumkin. R. Mandell va M.Fleming o’z tadqiqotlarida pul-kredit va byudjet-soliq 
siyosati ichki va tashqi muvozanatga turli nisbiy ta’sir o’tkazishini aniqladilar.Ular 
qayd  etilgan  ayirboshlash  kursida  monetar  siyosat  to’lov  balansini  tartibga 
solishda,  fiskal  siyosat  esa  ichki  muvozanatni  tartibga  solishda  nisbiy  afzallikka 
ega  ekanligini  ko’rsatdilar.  Bu  qoidani  Mandellning  samarali  bozorni  sinflash 
tamoyili deb atashadi. 
Suzib  yuruvchi  ayirboshlash  kursida  ichki  va  tashqi  muvozanatni 
ta’minlashda  pul-kredit  hamda  byudjet-soliq  siyosatining  natijalari  aksincha 
bo’ladi, ya’ni byudjet-soliq siyosati tashqi savdo va to’lov balansini tartibga solish 
orqali  tashqi  balansni,  pul-kredit  siyosati  esa  ichki  balansni  ta’minlashda  nisbiy 
afzallikka ega bo’ladi. 
Ichki  va  tashqi  muvozanatni  ta’minlash  modeli  XVF  qarzlari  hisobiga 
barqarorlashtirish  siyosati  va  tarkibiy  qayta  qurishlarni  o’tkazgan  ko’plab 
mamlakatlar tomonidan qo’llanilgan. XVF dasturlarida bu modelda uchta maqsad 
va  uchta  vosita  qo’llanilgan.  Bu  modelga  muvofiq,  byudjet-soliq  siyosati  ichki 
balans bilan, real valyuta kursi joriy operatsiyalar hisobi bilan, pul-kredit siyosati 
xorijiy  valyutaning  zahiralari  hajmi  bilan  bog’langan.Bu  modelda  tashqi  balans 

---

 
223 
 
maqsadi ikki tarkibiy qismga, ya’ni joriy operatsiyalar hisobi va valyuta zahiralari 
darajasiga ajratiladi. Bunda quyidagi uchta qoida qo’llaniladi: 
1) 
agar  inflyatsiya  juda  yuqori  bo’lsa,  byudjet  taqchilligini  kamaytirish 
kerak; 
2) 
agar  joriy  opreatsiyalar  hisobi  taqchilligi  yuqori  bo’lsa,  real 
ayirboshlash kursini pasaytirish zarur; 
3) 
agar  xorijiy  valyuta  zahiralari  juda  kam  yoki  juda  tez  qisqarayotgan 
bo’lsa, pul-kredit siyosatini qat’iylashtirish lozim.