Namangan muhandislik pedagogika instituti

 
12.2.  Strategik innovatsion marketing 
 
Strategik marketing tadqiqotlarini  asosiga  bozor holatini  keyinchalirk bozor 
segmentlarini ishlab chiqish,  talabni tashkil qilish va shakllantirish,  xaridoni 
 
modellashtirish bilan tahlil qilish qo’yiladi. 
Tadbirkorlik firmasi  boshidan bozorni egallash  segmentlashtirishni kengaytirish va  
chuqurlashtirish o’zining iste’molchilarni yaratishga qaratilishi kerak. Bozorlar va tashqi 
muhit omillarini tahlil qilishdan tashqari  zamonaviy marketing nafaqat  bugungi kunning 
iste’molchilarini o’rganadi, balki kelajakda ehtimol bo’lganlarini ham shakllantiradi. 
Strategik marketing korxonaning marketing va sotsiologiya xizmatlari xodimlarining 
iste’molchilarning yaqindan  aloqasiga kritilgan (anketalar to’ldiri, telefon bo’yicha so’rov, 
reprezentiv tanlov olishlar  va h.k.). 
Ko’pgina kichik va  o’rta  firmalar  o’zlarining marketing  xizmatlariga ega bo’lishga 
imkoniyatlari  yo’qligi sababli mutaxassislar maslahatlari,  ko’rgazmalariga borish,  
kataloglarni o’rganish, xaridorlar bilan bevosita aloqani kengroq qo’llashlari kerak. Ishlab 
chiqaruvchi  va xaridor o’rtasidagi doimiy teskari  aloqaga  asoslangan marketingning 
majmuaviy turi («Marketing mira») xatarni pasaytirishning eng muvaffaqiyatli  yo’li 
bo’lishi mumkin. Tadbirkor xaridorlarni  uning muhiti, xulqi, istaklari, anglab yetolmagan 
butun turli tumanligiga  ko’rinishi kerak. 
Nafaqat mahsulotning  turli tuman navlarini ishlab chiqarish, balki bir vaqtda  
harakatlarni  yangilarini o’rnini almashtiruvchi va siqib chiqaruvchi  modifikatsiyalarni 
tezroq  ilgari surish mAqsadida o’z mahsulotini muddatidan  oldin  mahalliy eskirishi 
taktikasini  yaratishga  jamlanishi kerak. 
Yangilikka talabga munosabatga ega makroiqtisodiy omillar,  shu jumladan  aholi, uni  
o’sish sur’atlari, aholi  jon boshiga  daromad va  iste’mol, iste’mol narxlarining  indeksi, 
«iste’mol savatchasi», inflyatsiya sur’atlari umumiqtisodiy tahlilga imkon beradilar. Bundan 
tashqari bunga yuridik va institutsional sharoitlarni o’rganish, hamda bunday mahsulotning 
import iva eksporti, kvotalashtirish, standartlar bo’yicha  cheklashlar, majburiyatlar, soliqlar 
va subsidiyalar bilan bog’liq  qonunchilik amaliyoti ham kiradi. Bunga bunday  mahsulotni  
milliy ishlab chiqarishning mavjud darajasi, importning mavjudligi va imkoniyati, 
eksportning mavjud darajasi importning o’rnini bosuvchi mahsulotni ishlab chiqarish va 
to’ldiruvchi yangiliklar haqidagi ma’lumotlarni tahlil qilish zarur. 
Iqtisodiy holatning tahlili, hammadan avval, umumholatli tendentsiyalar va holatni 
tashkil qiluvchi omillar (XTO) ni tadqiqot qilish bilan bog’langan. Iqtisodiy holat bu qayta 
ishlab chiqarishning omillari va sharoitlarning bozorda namoyon bo’lishi va ularning tashqi 
va ichki muhit bilan o’zaro aloqasining shaklidir. SHundan kelib chiqqan holda, XTO 
holatini o’zgarishi dinamikasi, uning yo’nalishi va  rivojlanishi sur’atlarini belgilab 
beruvchi, harakatga keltiruvchi  kuchdir. Bu omillarga ham makrota’sirni bu ham ta’sirning 
aniq sohasini kiritish mumkin, masalan, muhim makroomillarga davraviy iqtisodiy 
jarayonlar, xususiylashtirish, soliqlar, byudjet, sotsial ta’minot, amortizatsion ajratmalar 
tizimi,  texnika va texnologiyalar sohasidagi davlat  siyo 
sati elementlari kiradi. 
Ularni bozor jarayonining har xil tomonlariga tegishli bo’lganlar (talab, taklif, narx 
omillari) ga, kelib chiqishi bo’yicha (iqtisodiy, siyosiy, sotsial, ilmiy-texnik va h.k.), ta’sir 
qilish  yo’naltьirilganligining boshqarilishi, oldindan aytilgan bo’lishligi bo’yicha 
bo’ladilar.  
Holatni tashkil qiluvchi omillar uzoq vaqtli  (o’n yilgacha) o’rta muddatli (uch- besh 
yil) va qisqa muddatli, hamda davraviy, davraviy bo’lmagan, mavsumiy bo’lishlari  
mumkin. Ayniqsa, tovar bozorining holatini ajaratish kerak. Masalan, makroiqtisodiy 
138

---

  
 
omillar ko’proq  darajada mashinsozlik va qurilishdagi ishlab chiqarishga, mavsumiy 
omillar. Oziq-ovqatlar bozoriga va daromadlar darajasi iste’mol talabi tovarlar bozori va uy-
joy qurilishiga ta’sir ko’rsatadilar.                                   
Bozor (idorali va maydonli)ni tadqiqot  qilish bozorning mavjud  sig’imini, uning 
firmali  tuzilmasini, segmentlarga bo’linishini,  foyda me’yori  dinamikasi va  yangilikka 
o’xshash mahsulotlarni sotilishi hajmini  faol baholashga asomlangan.  
Marketing strategiyasi uchinchi bosqichining asosiy jihati yangilikka  iste’molchining 
javobini batafsil o’rganishga asoslangan yangi tovarga talabni tadqiqot qilish va 
bashoratlashdlan iboratdir. 
Innovatsion marketingning qoidalariga muvofiq yangi tovarni qabul qilish quyidagi 
bosqichlardan tashkil topadi: 
1.  Birlamchi xabardorlik. Iste’molchi innovatsiya  haqida xabar topadi, yetarlicha 
axborotga ega emas. 
2.   Tovarni  tanish. Iste’molchi ba’zi bir axborotga ega, yangilikka qiziqadi: yangilik 
haqida qo’shimcha axborotlar (reklama, prospektlar, ma’lumotnomalarni qidirishi mumkin). 
3.  Yangi tovarni  identifikatsiyalash. Iste’molchi yangilikni sinovdan o’tkazishi 
haqida qaror qabul qiladi. Iste’molchi yangilikni o’zining ehtiyojlari bilan tanishtiradi. 
4.  Yangilikdan foydalanish imkoniyatlarini baholash. 
5.  Iste’molchi innovatsiya va xarid qilish ehtimoli haqidagi ma’lumotlarni  olish 
maqsadida yangilikni sinfodan o’tkazadi. 
6.  Test natijalari  bo’yicha yangilikni xarid qilish yoki yaratishga investitsiya kiritish 
haqida qaror qabul qilish.